Inleiding

Het complex van de Leidse Sterrenwacht bestaat uit het hoofdgebouw, de woning van de hoogleraar-directeur, de woning van de observator (alle drie reeds rijksmonument nr. 24978) en twee OBSERVATORIA: een heliometergebouw (de 'Zunderman-koepel') en een kleine meetkoepel.

Het hoofdgebouw en de woningen zijn ontworpen in een Eclectische bouwstijl met Classicistische elementen, in de periode van 1858 tot 1861 door Henri F.G.N. Camp (1821-1875). Camp was de architect des Konings van koning Willem III in de periode van 1849 tot 1874, maar ontwierp de sterrenwacht (evenals het academisch ziekenhuis aan de Steenstraat en het laboratorium voor natuur-, schei- en ontleedkunde in Leiden) als particulier architect.

Het heliometergebouw is in 1877 ontworpen door Petrus J.H. Cuypers (1827- 1921) en in 1878 voltooid. Het is ontworpen in een Eclectische bouwstijl, die verwant is aan de Neo-Hollandse Renaissance. De apparatuur in het torenvormige heliometergebouw stond oorspronkelijk opgesteld in een cilinder met kegelbeëindiging. Deze top is inmiddels vervangen door een koepel. In de koepel staat momenteel een instrument uit 1947 opgesteld.

Ook Jacobus van Lokhorst (1844-1906) en Johannes A.W. Vrijman (1865- 1954) hebben hun bijdrage aan het complex geleverd. Van Lokhorst ontwierp een koepel en Vrijman heeft na 1920 de leiding gehad over een verbouwing.

De kleine meetkoepel is ontworpen in een Eclectische bouwstijl met elementen uit de Chaletstijl. Het meetkoepeltje had een schuifdak, waardoor met een kijker gecontroleerd kon worden of de grote kijker van het hoofdgebouw goed in het zenit stond. Het schuifdak is inmiddels vastgezet.

Omschrijving

Het complex is gebouwd op één van de voormalige bolwerken van de vesting Leiden, in het beschermd stadsgezicht. De voorgevel (noord) van het hoofdgebouw grenst aan de Hortus Botanicus van de Leidse universiteit. De woningen staan oostelijk van het hoofdgebouw aan de Sterrenwachtlaan. De kleine meetkoepel staat direct naast de oostgevel. De Zunderman-koepel staat noordwestelijk van het hoofdgebouw.

Waardering

Het complex van de Sterrenwacht is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische waarde wegens rol die het als universiteitsgebouw heeft gespeeld in het onderwijs en in de sociaal-economische en historische ontwikkeling van Leiden.

Het complex is tevens van algemeen belang vanwege de architectuurhistorische waarde als afspiegeling van de variaties binnen de Eclectische bouwstijl. De onderdelen van het complex zijn daarnaast hetzij kenmerkend in het oeuvre van de architect (in het geval van Camp) of uitzonderlijk (in het geval van Cuypers).

Het complex is beeldbepalend gelegen op het voormalige bastion, naast de Hortus Botanicus. Alle gebouwen tezamen vormen in bouwstijl en/of situering een duidelijk geheel.

Het exterieur van de gebouwen is vrijwel gaaf. Met name in de observatoria (de koepels) zijn nog veel oorspronkelijke interieuronderdelen en instrumenten bewaard gebleven.

Het complex is zeldzaam vanwege het feit dat het de laatste Sterrenwacht is uit de negentiende eeuw die nog zo compleet bewaard is gebleven.