Inleiding

Het complex van de PLATEELFABRIEK is gelegen tussen Raam en Vest en bestaat uit BEDRIJFSRUIMTES aan de Raam, een FABRIEKSWATERTOREN op het bedrijfsterrein, en een KLEISCHUUR aan de Vest.

De fabriek dateert uit 1898 en begon haar activiteiten aan de Kandeelstraat onder de naam Plateelbakkerij 'Zuid-Holland' na een korte periode E. Estié & Co te hebben geheten. Na een jaar kocht de onderneming de naastgelegen fabriek Het Hert aan. Vanaf 1917 tot 1930 heeft de plateelbakkerij geinvesteerd in uitbreiding van haar capaciteit, zowel in gebouwen als in ovens en nieuwe machines. Zo werd bijvoorbeeld in 1920 een nieuwe met cokes gestookte gastunneloven gekocht. Gelijktijdig werd een nieuw ketelhuis gebouwd met een watertoren om de druk op de waterleiding te verhogen. De fabriek was vooraanstaand op gebied van technische vernieuwingen; de tunneloven en later de electrische tunnelovens waren de eersten in Nederland. De verschillende werkruimtes zijn in Traditioneel-Ambachtelijke stijl gebouwd. De gevel aan de Raam heeft duidelijk neo-Renaissance invloeden.

De Nederlandse aardewerknijverheid zat rond de eeuwwisseling met name in Maastricht, Delft en Gouda. Voor Gouda was vooral de onmiddelijke aanwezigheid van klei aan de oevers van de Gouwe en de Hollandse IJssel, en de in de omgeving gestoken brandstof turf van invloed op de voorspoedige ontwikkeling van de aardewerkproduktie. De N.V. Koninklijke Plateelbakkerij 'Zuid-Holland' heeft gedurende zestig jaar een enorme hoeveelheid sieraardewerk geproduceerd. Met name in de jaren twintig genoot het Goudse plateel grote populariteit. Kunstenaars als Chris van der Hoef, Leen Muller, Jan Schonk en Henri Breetveld lieten er hun ontwerpen uitvoeren.

Vanaf de kleischuren aan de Vest werd de kleimassa naar de afdeling kleibereiding gebracht en tot broden draaiklei voor de draaierij of tot gietpap voor de gieterij bewerkt. De klei ging vervolgens naar de draaierij of gieterij waar gipsen werkvormen stonden; aangeleverd vanuit de aangrenzende bergplaats. De ongebakken produkten gingen via de afwerkerij naar de droogkamers en werden daarna in de tunneloven gebakken. Vervolgens vond verdere bewerking in de schilder- en decoratieateliers en in de glazuurderij plaats. Tenslotte werden de produkten nog een keer gebakken in turfovens om daarna de fabriek, via het expeditiemagazijn te verlaten.

Omschrijving

Het perceel waarop het gebouwencomplex van de plateelfabriek Zuid-Holland ligt strekt zich uit tussen de Raam (noord) en de Vest (zuid). De tussenliggende werkplaatsen en de watertoren zijn in de periode 1913-1930 tot stand gekomen. De voorgevel aan de Raam heeft een gemetselde gevelwand in neo-renaissance stijl. Hierachter liggen verschillende schilderateliers met sheddaken. Aan de oostzijde van het terrein loopt vanaf de Raam de Messenmakersteeg. Rechts van Raam 28 ligt de Kandeelsteeg die een vroegere terreingrens markeerde maar die sinds de jaren twintig op het terrein is komen te liggen. Aan het eind van de Kandeelsteeg ligt de watertoren. Langs de Vest, direkt aan het water van de Turfsingel ligt een kleischuur.

Van het complex zijn de ateliergevel aan de Raam (noord), de direkt daarachter gelegen werkplaats met sheddak, de watertoren en de kleischuur aan de Vest beschermenswaardig. De overige bedrijfsruimtes zijn dusdanig aangetast dat ze van ondergeschikt belang zijn.

Waardering

Het complex van de plateelfabriek is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische en industriële waarde als representatief voorbeeld van een sieraardefabriek uit het begin van de 20ste eeuw. De Plateelbakkerij Zuid-Holland heeft voor Gouda tientallen jaren grote sociaal-economische betekenis gehad.

Het complex van de plateelfabriek is van architectuurhistorisch belang vanwege de bijzondere samenhang tussen de ateliergevel aan de Raam, de werkplaatsen met de sheddaken en de kleischuur aan de Vest.

Het complex is redelijk gaaf in hoofdvorm, materiaalgebruik en detaillering.

Het complex heeft ensemblewaarde door de ligging van de kleischuur aan het water waar vanaf de oevers de klei werd gewonnen. De historisch-ruimtelijke relatie van de Plateelfabriek met de waterwegen en uitvalsroutes van Gouda is bovendien van stedebouwkundige waarde.