Inleiding

COMPLEX "DE BIJENKORF' bestaande uit het WARENHUIS 'De Bijenkorf' met aangebouwde voormalige BIOSCOOP 'Cineac-NRC' en een vrijstaande SCULPTUUR. Het ensemble is gelegen aan de westzijde van de Coolsingel, de belangrijkste ader door de stad richting de rivier de Maas waaraan grote openbare gebouwen zijn gelegen. Het gebouw werd in de jaren 1955-1957 opgetrokken op basis van een ontwerp van de Hongaarse Amerikaan M. Breuer in samenwerking met de huisarchitect van het Bijenkorfconcern, ir. A. Elzas. Het verving het tijdens het bombardement op de stad van 14 mei 1940 gedeeltelijk verwoeste Bijenkorfgebouw van W.M.Dudok uit 1929, dat meer naar het zuidoosten was gesitueerd en om stedenbouwkundige redenen niet op die locatie in het nieuwe stadscentrum te handhaven bleek. De nieuwe Bijenkorf kreeg een centrale positie in de stad en moest een blikvanger worden in het moderne winkel- en zakencentrum dat na de oorlog werd gerealiseerd in het door het bombardement weggevaagde stadscentrum. Het imposante kunstwerk, in aanvulling op de architectuur van het warenhuis ontworpen door de Amerikaans-Russische kunstenaar Naum Gabo, is geplaatst in 1957. Het is tot stand gekomen als alternatief, in sculpturale vorm, voor de eisen uit het wederopbouwplan van C. van Traa (1946) voor de Coolsingel. Ter ritmering van de gevelwand was hier een dubbele rooilijn gewenst, in de vorm van vooruitgeschoven volumes aan de gebouwen. Een aanbouw was echter niet te verenigen met het functionele, doosvormige ontwerp en ook om economische redenen voor de opdrachtgever niet acceptabel. Resultaat was uiteindelijk een vrij op de straat gesitueerde abstracte sculptuur die in zijn ruimtelijke werking tegemoet kwam aan de gedachte die ten grondslag lag aan de eisen in het wederopbouwplan. Opdrachtgever was de N.V. Magazijn de Bijenkorf, waarbij de persoonlijke inbreng van de algemeen directeur G. van der Wal van belang is. De ontstaansgeschiedenis van het nieuwe warenhuis, maar ook de schenking aan de stad door de Bijenkorf van het herdenkingsmonument De Verwoeste stad (O. Zadkine) in 1951, drukt een bijzonder opdrachtgeverschap uit dat gekenmerkt wordt door een, bij het tijdsbeeld passend, cultureel en maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel en een sterke betrokkenheid bij de totstandkoming van het nieuwe Rotterdam.

Omschrijving

Het complex bestaat uit twee afzonderlijke onderdelen; een gesloten doosvormig WARENHUIS met aan de noordzijde hiervan een aangebouwde smalle vleugel met (vm. journaal)BIOSCOOP en dienstruimten, en een op de straat voor het warenhuis geplaatste SCULPTUUR. Het geheel maakt onderdeel uit van de westelijke straatwand van de Coolsingel en ligt, in overeenstemming met de stedenbouwkundige structuur aan de Coolsingel in een bouwblok waarin het gebouw de zuidelijke helft inneemt en door zijn vorm en gevelbehandeling als een zelfstandig volume overkomt. Aan de zuidzijde sluit de doorgaande Van Oldenbarneveldtplaats het bouwbok af, aan de westzijde grenst een expeditiestraat (Hennekijnstraat) en aan de noordzijde bevindt zich belendende bebouwing aan de Aert van Nesstraat. De abstracte en in metaal in een open vorm uitgevoerde sculptuur staat op korte afstand van de zuidoostelijke hoek van het gebouw en maakt onderdeel uit van de openbare ruimte aan de Coolsingel. De expeditiestraat vormt de ontsluiting voor het expeditieverkeer naar en van de Bijenkorf en maakt onderdeel uit van een typerende structuur van expeditiestraten in de stad. Vanuit het venster in de zuidgevel van de lunchroom had het winkelend publiek een geregisseerd uitzicht over de Coolsingel richting de rivier en de oude locatie van het warenhuis. Zowel het warenhuis als het kunstwerk van Gabo zijn van oorsprong ook bij avond bedoeld als markerende elementen in het stadsbeeld en werden daartoe van lichtpunten voorzien.

Waardering

Het complex 'De Bijenkorf', bestaande uit het WARENHUIS met BIOSCOOP naar ontwerp van M. Breuer en A. Elzas en de SCULPTUUR van N. Gabo, vertegenwoordigt algemeen belang als mijlpaal in de architectuur, stedenbouw en beeldende kunst van de Wederopbouwperiode vanwege:

- de cultuurhistorische betekenis van het ensemble als symbool voor de wederopbouw, door de vooruitstrevende uitvoering en moderne uitdrukkingskracht die in samenhang met de positie van de objecten in het nieuwe stadscentrum een vertrouwen in de toekomst uitdrukt. Ook in de direct aan de vormgeving verbonden associaties verwijst de sculptuur naar geloof in de techniek en wederopbouw van de (haven)stad;

- de architectuurhistorische, kunsthistorische en typologische betekenis door de uitzonderlijke architectonische kwaliteit in een moderne, functionalistische vormgeving van warenhuis en bioscoop en de vernieuwende winkeltypologie in samenhang met de uitzonderlijke kwaliteit van de moderne vormgeving van de -in aanvulling op de architectuur ontworpen- buitensculptuur;

- de internationale oriëntatie die uit de opdracht en het ontwerp spreekt en die kenmerkend is voor de periode;

- het aan het ensemble verbonden aspect van een bijzonder cultureel opdrachtgeverschap, waaruit de betrokkenheid van de opdrachtgever met de stad en het nieuwe stadsbeeld spreekt, en die kenmerkend is voor de tijdgeest van de naoorlogse jaren;

- de betekenis voor de kunstgeschiedenis omdat het ensemble een bijzondere uiting is van het voor de vroege wederopbouwperiode kenmerkende streven naar samenwerking tussen bouwkunst en beeldende kunst;

- de conceptuele en materiële en gaafheid van het ensemble, dat nog altijd dezelfde functie vervult;

- de stedenbouwkundige betekenis van het ensemble als beeldbepalend onderdeel van de bebouwing aan de Coolsingel en vanwege de bijzondere band met de geschiedenis van de wederopbouw bij het tot stand komen van het ontwerp.