Inleiding

De SLUIS is, volgens de gedenksteen 'VOOR DE NAKOMELINGEN' in de sluismuur, vernieuwd in 1931 onder leiding van de polderopzichter van het Waterschap Oost- en Westdongeradeel W.D. Booijenga te Metslawier. De detaillering is beinvloed door de Interbellum-architectuur. De nieuwe schutsluis verving niet alleen de oude Ezumazijl, een uitwateringssluis die in 1671 was aangelegd, maar werd ook enigszins gedraaid en 13 meter langer - vooral in westelijke richting - en 45 centimeter dieper dan de vorige sluis. De sluis bestaat uit een laag gedeelte binnendijks en een hoog gedeelte in het dijktalud. Het hoge gedeelte is via gemetselde trappen in het dijktalud aan beide zijden van de schutkolk bereikbaar. Over het lage gedeelte van de schutkolk ligt een ophaalbrug. Op de dijk staat een bedieningsgebouw. De vernieuwing van de sluis viel samen met de bouw van het gemaal 'De Dongerdielen' waarvan de uitstortkoker in de zuidelijke sluiswand werd geprojecteerd. Vier gedenkstenen, uit 1827, 1854, 1879 en 1910, die daarbij vrij kwamen en herinneren aan de onderhoudsgeschiedenis van de sluis, zijn toen herplaatst in de archiefkelder van het gemaal. Sedert de afsluiting van de Lauwerszee in 1979 ligt de sluis in de tweede linie van de zeewering. De sluisdeuren zijn in 1992 vernieuwd.

Omschrijving

De sluiswanden zijn gemetseld in gele bakstenen met op de scharnierpunten van de sluisdeuren granieten keelstenen en dekstenen. In de kolkwanden zijn granieten haalkommen gemetseld. In de sluis hangen drie stel houten puntdeuren: binnendijks ebdeuren landinwaarts gericht, ook binnendijks lage vloeddeuren zeewaarts gericht en buitendijks hoge vloeddeuren zeewaarts gericht. Verder zijn er aan de landzijde vóór de ebdeuren én vóór de lage vloeddeuren schotbalksleuven in de sluiswanden aangebracht. Op de sluisdeuren zijn loopplanken voor de bediening van de rinketten. Het bedieningsmechanisme van de sluisdeuren bestaat uit tandwielkasten met een liggende, rechte heugelstang. Op de sluismuren staat een balustrade bestaande uit gemetselde pijlers met granieten afdekking waartussen en waarover buizen. Op drie plaatsen langs de schutkolk zijn lantaarns opgesteld in dezelfde vormgeving.

Waardering

De sluis uit 1931 is van algemene cultuurhistorische waarde:

- als bijzondere uitdrukking van een landschappelijke ontwikkeling, in het bijzonder vanwege de waterstaatkundige geschiedenis van Dongeradeel,

- vanwege de historische continuïteit van een sluis op deze plaats, verbonden met de ontwikkeling van het buurtschap rondom de sluis,

- wegens de architectonische gaafheid,

- als hoofdobject van het volledige complex dat een grote mate van architectonische eenheid en functionele samenhang vertoont,

- vanwege het bijzondere belang van het object in relatie tot de structurele en visuele gaafheid van de bebouwing en van de waterwegen.