Omschrijving onderdeel 1: HOOFDGEBOUW MET BOUWHUIZEN (Huis Zwaluwenburg, op de bijbehorende kaart aangegeven met nr. 1).

Het symmetrisch opgezette en in classicistische stijl opgetrokken huis Zwaluwenburg vormt het middelpunt van de historische buitenplaats Zwaluwenburg. Het huis en de middels twee kwartronde vleugels aangebouwde bouwhuizen werden in 1728 gebouwd door de familie Van Haersholte, ter plaatse van het voormalige kasteel Wijnbergen. Het onderkelderde hoofdgebouw is uit rode baksteen op rechthoekige plattegrond opgetrokken en wordt overkapt door een omlopend afgeknot schilddak gedekt door grijze Hollandse pannen. Op de hoeken staan vier schoorstenen. Centraal op het dak staat een klokkentoren. Het middenrisaliet van de voorgevel wordt bekroond door een halfrond fronton. Rondom het huis loopt een dak- en gootlijst. De entree bestaat uit een dubbele deur met bovenlicht, met op de verdieping een meerruits schuifvenster, het geheel wordt door pilasters en snijwerk omlijst en bekroond door twee griffioenen in het fronton. Vermoedelijk werden in de 19de eeuw de bouwhuizen vergroot en met het hoofdgebouw verbonden. Links bestaat de verbinding uit een kwartronde muur waarop enkele vensters zijn geschilderd (om de symmetrie te versterken) en waarin een poort naar de tuin is aangebracht. Rechts bestaat de verbinding uit een breder bouwdeel, hierin loopt een gang van het hoofdgebouw naar de keuken in het bouwhuis. Op de vleugels staat een houten balustrade. De bouwhuizen hebben beide een zelfde, regelmatige voorgevelindeling met ondermeer inrijpoorten, meerruits schuifvensters met onderluiken en enkele entrees. Aan de achterzijdes van de bouwhuizen en rechter zijgevel van het hoofdgebouw bevinden zich lagere aanbouwen. Beide bouwhuizen zijn voorzien van een schilddak, gedekt met gesmoorde oud-Hollandse pannen en zijn voorzien van enkele dakkapellen. Op de hoeken staan schoorstenen. De uitbouw achter het linker bouwhuis is van recente makelij (circa 1985?) en derhalve niet beschermingswaardig.

INTERIEUR: In het grotendeels nog authentieke interieur bevinden zich ondermeer de oorspronkelijke eiken deuren, schouwen waaronder een marmeren schoorsteen in Lodewijk XV-stijl met ingelijste schildering, eiken wandbetimmeringen, eenvoudige stucplafonds en de gangvloer die met marmeren tegels is betegeld. Het interieur heeft grotendeels zijn oorspronkelijke indeling en plattegronden. In de bouwhuizen bevinden zich woningen.

Waardering

HOOFDGEBOUW (Huis Zwaluwenburg) is van algemeen belang vanwege:

- de verzorgde architectonische vormgeving van hoofdgebouw en bouwhuizen;

- de hoge mate van gaafheid van exterieur en interieur;

- de functioneel-ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats;

- de karakteristieke ligging op het voormalige kasteeleiland in de historische park- en tuinaanleg.