Omschrijving

HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG. Grootschalige parkaanleg in landschapsstijl met parkweiden, slingerlanen en paden, vijverpartijen, zichtassen, solitairen en boomgroepen, parkbossen en productiebossen met slingerpaden, rond Huis Hoekelum en Huis Noordereng, verrijkt met tuinornamenten, tuinhuisjes, bouwkundige opstallen en bijgebouwen, die tesamen het cultuurhistorische landschap van de historische buitenplaats Hoekelum vormen. De parkaanleg van Hoekelum bergt nog enkele elementen in zich die tot in de 17de eeuw terug te leiden zijn, zoals de Laarse allee (Wageningse weg), die als dwarsas het gezicht vanuit het huis in oostelijke richting doorkruist, en de slotgracht, die vermoedelijk aan het einde van de l8de eeuw in landschapsstijl vergraven is. De aanleg van het park van Hoekelum dateert vermoedelijk uit het einde van de 18de eeuw, in de tijd dat Hoekelum in het bezit was van Gerrit Willem van Balveren, burgemeester van Nijmegen. Hij laat in 1787, wellicht in navolging van de grote zaal van de buitenplaats Biljoen, op Hoekelum de grote zaal van stucdecoraties door de Tiroler stucwerker Lauran Rief van gezichten en decoraties in stuc voorzien, en liet wellicht toen zoals op Biljoen en Beekhuizen, de romantische aanleg tot stand komen, die thans nog in grote trekken bewaard is. Evenals op Biljoen en Beekhuizen was de geografische situering van het terrein van Hoekelum, gelegen aan de westflank van de Veluwe, door de aanwezigheid van sprengen en sterke accidentatie, bij uitstek geschikt voor de schepping van een vroege landschappelijke parkaanleg. Deze karakteristieken van vroege aanleg in landschapsstijl, ook wel Zwitserse stijl genaamd, zijn met name in het parkbosgedeelte aan de noordzijde van Hoekelum, met diep uitgesneden sterk curvende beekarmen, kleinschalige heuvelpartijen, restanten van kronkelige slingerpaden en met een ijskelder in een heuvelpartij te vinden. Ook de aanleg van de vijverpartij rond het huis en de sterk geaccidenteerde parkweide aan de achterzijde en terzijde van het huis doen vermoeden, dat eveneens dit gedeelte uit het einde van de 18de eeuw dateert. Oorspronkelijk was de weide achter het huis Hoekelum veel beslotener van atmosfeer, zoals op oude luchtfoto's en topografische kaarten nog te zien is. Het ruimschalige karakter van de aanleg achter het huis werd in het begin van de jaren '90 van de 20ste eeuw gerealiseerd, door het aanleggen van een brede historiserende zichtas tot op het hoogste punt van de buitenplaats. De parkweide voor het huis, met de door bos geflankeerde zichtas over de Edeseweg en doorzichten in zuidwestelijke en noordwestelijke richting dateert vermoedelijk uit de eerste helft van de l9de eeuw, vermoedelijk na 1819, uit de tijd van het echtpaar Van Wassenaer-Van Balveren. Deze aanleg in de trant van Jan David Zocher jr. is veel weidser dan de eerder genoemde parkaanleg in landschapsstijl, alhoewel oorspronkelijk de perspectiefwerking door het grotere aantal boomgroepen en solitairen groter was dan tegenwoordig, zoals op de topografische kaart uit 1910 goed te zien is. De meer naar achteren in het park in 1859 opgerichte obelisk (RM 527126) memoreert de vele ontginningen en aanleg van nieuwe bossen door Otto van Wassenaar en noemt ook de opzichter van deze werkzaamheden sinds 1820, Gerrit van Hoogstraten. De landschappelijke aanleg met door bomen omgeven parkweide rondom Huis Noordereng met doorzicht tussen beide huizen, dateert vermoedelijk uit omstreeks 1849, toen Huis Noordereng werd gebouwd. Van Wassenaer heeft de aanleg van de buitenplaats verrijkt met de aanplant van productiebos, zoals in deze tijd op buitenplaatsen op de Veluwe en Utrechtse Heuvelrug gebruikelijk was. Deze bosaanplant was tevens de entourage van uitgestrekte wandelingen over slingerpaden, zoals op oude topografische kaarten en tegenwoordig op het terrein nog goed te zien is.

Waardering

De HISTORISCHE PARKAANLEG van de buitenplaats Hoekelum is van algemeen cultuurhistorisch en architectonisch belang:

- als representatief en relatief gaaf bewaarde grootschalige aanleg in vroege landschapsstijl, typerend voor grotere buitenplaatsen op de Veluwe aan het einde van de l8de eeuw;

- als belangrijk voorbeeld van een vermoedelijk laat l8de-eeuwse Nederlandse grootschalige parkaanleg in landschapsstijl met verrijkingen uit de eerste helft van de l9de eeuw;

- als zeldzaam voorbeeld van landschappelijke verweving van twee parken in landschapsstijl rondom de twee hoofdgebouwen op een historische buitenplaats.