Inleiding

Op de hoek van de Westzijde en het Stuurmanspad gelegen vrijstaand HERENHUIS, gebouwd in 1862 in neo-classicistische stijl naar ontwerp van de Zaanse gemeentearchitect L.J. Immink. Opdrachtgever was de houthandelaar C. Smit Csz. wiens naam vermeld staat op de eerste steen in de achtergevel. In 1885 liet de toenmalige bewoner, burgemeester H.J. Versteeg, het pand uitbreiden met een door de Zaanse architecten J. en D. Eilmann in dezelfde stijl ontworpen aanbouw van drie bouwlagen tegen de linker zijgevel. Door de aanbouw ten opzichte van het bestaande pand terug te plaatsen kon gelijktijdig een L-vormige houten veranda worden gerealiseerd langs de voorgevel van de aanbouw en tegen de linkerzijgevel van het direct aan de openbare weg grenzende bestaande huis. Sinds 1910 is het pand in gebruik als dokterswoning.

N.B. De uit 1948 daterende lage aanbouw rechts tegen de achtergevel is voor de bescherming van ondergeschikt belang.

Omschrijving

Op nagenoeg rechthoekig grondplan opgetrokken herenhuis van drie bouwlagen onder een flauw hellend schilddak met de noklijn nagenoeg haaks op de straat en een dekking van zwartgeglazuurde Hollandse pannen. Het geheel gepleisterde pand heeft een klassieke gevelopbouw met een lage benedenverdieping rondom voorzien van geblokt pleisterwerk, een hoge bel-etage, en een iets minder hoge tweede verdieping afgesloten door een omgaand hoofdgestel waarachter de borstwering van de zolderverdieping schuil gaat. Het pleisterwerk van de eerste en tweede verdieping heeft een fijne blokindeling. De benedenverdieping heeft rondom een geprofileerde plint en een afsluitende kroonlijst. De gevels worden verder horizontaal geleed door vier omgaande, gekorniste cordonlijsten.

De gerende voorgevel (O) telt drie traveeën en heeft geblokte hoekpilasters. In de eerste bouwlaag twee nagenoeg vierkante stolpramen en links hiervan een dubbele paneeldeur, voorzien van twee gietijzeren deurroosters waarachter twee naar binnen draaiende ramen. De bel-etage telt drie hoge stolpramen met ongedeeld bovenlicht. Hetzelfde venstertype is toegepast op de tweede verdieping. Hier zijn de vensters minder hoog en de bovenlichten van het rechter en linker venster voorzien van een niet oorspronkelijk uitzetraam.

De rechter zijgevel (N) heeft alleen een zesruits Empirevenster in het midden van de tweede verdieping. Ter hoogte van de kapvoet staan twee vernieuwde rechthoekige schoorstenen van rode machinale baksteen.

In het midden van de achtergevel (W) is boven de plint de in hardsteen uitgevoerde eerste steen ingemetseld met daarop de tekst "C. Smit Csz. 17 MEI 1862". Rechts in de eerste bouwlaag bevindt zich de vernieuwde achterdeur. Van de vensters in deze gevel zijn het smalle zesruits schuifvenster rechts op de eerste en tweede verdieping oorspronkelijk (de overige vensters dateren uit XXc en XXd).

De linker zijgevel (Z) van het herenhuis wordt door de aanbouw uit 1885 grotendeels aan het oog onttrokken, met uitzondering van het rechter muurgedeelte. Hier is, vermoedelijk in 1885, ter hoogte van de eerste verdieping een dubbele balkondeur met bovenlicht aangebracht uitkomend op de gelijktijdig met de aanbouw gerealiseerde L-vormige veranda die langs deze gevel en de voorzijde van de aanbouw loopt. De houten veranda is samengesteld uit paarsgewijs geplaatste (vernieuwde) stijlen waarop moerbalken rusten met daarin paarsgewijs ingelaten geprofileerde kinderbalken voorzien van een uitkragend en geprofileerd balkeinde. Rond het houten balkon is een laag hek aangebracht bestaande uit in het verlengde van de stijlen geplaatste houten balusters met afgeschuinde hoeken en daartussen ijzeren hekdelen voorzien van spijlen waartussen krulmotieven.

De op een vergelijkbare wijze gepleisterde aanbouw uit 1885 heeft een rechthoekige plattegrond, drie verdiepingen en een plat dak omgeven door een bakgoot op geprofileerde klossen. Door het ontbreken van een kap met borstwering is de aanbouw lager.

De twee traveeën brede voorgevel (O) heeft geen hoekrisalieten. Links in de eerste bouwlaag een brede vernieuwde paneeldeur met moderne glaspanelen en een bovenlicht, rechts hiervan een nieuw smal draairaam waarnaast in de hoek een houten c.v.-ruimte (1965) waarboven een rookkanaal. Links van deze schoorsteen is boven de zuidgevel van het herenhuis naderhand een dakkapel aangebracht. De aanbouw heeft op de bel-etage twee dubbele balkondeuren met bovenlicht uitkomend op het balkon. De twee vensters van de tweede verdieping zijn uitgevoerd als stolpraam met bovenlicht.

De linker zijgevel (Z) van de aanbouw heeft eveneens twee vensterassen met vensters als in de voorgevel van het bestaande pand. Het linker stolpraam op de begane grond is recent vervangen door een raam van kunststof.

De ten opzichte van het bestaande pand risalerende achtergevel (W) is geheel gesloten. Op de gevel staat een rechthoekige schoorsteen van rode machinale baksteen.

Het interieur op de bel-etage is grotendeels oorspronkelijk en onder meer voorzien van paneeldeuren met een geprofileerde omlijsting. De kamers-en-suite op deze verdieping hebben beide een rijk omlijst stucplafond uit het laatste kwart van de 19de eeuw. Het plafond in de voorkamer is voorzien van een gestuct middenornament en de oorspronkelijke polychrome beschildering met florale motieven (ondermeer rankwerk en vruchten). De aanbouw heeft op de bel-etage één vertrek dat betimmerd is in een rijke neo-renaissancestijl. Rondom is een gehoute lambrisering aangebracht geleed door gecanneleerde pilasters en ondermeer voorzien van roodbruin geschilderde diamantkoppen. De zwartmarmeren schouw tegen het midden van de achterwand heeft twee vrijstaande zuilen en rijke details deels in groen marmer. De vloer van de schouw bestaat uit meerkleurige non-figuratieve tegels. De boezem is voorzien van een schilderij voorstellende een zittende vrouw en een man onder een boom (gesigneerd "P. Bouman 1896" ?). Het schoorsteenstuk wordt omlijst door een gehoute pilasterstelling ondermeer voorzien van roodbruine diamantkoppen en beslagwerk. Ter weerszijden van de schouw bevindt zich een kast, afgesloten door een paneeldeur waarboven een kleine houten sierbalustrade is aangebracht. De toegangsdeur in de noordwand heeft een rijke, gehoute omlijsting bestaande uit gecanneleerde pilasters en een kroonlijst waarboven een smallere opbouw voorzien van gecanneleerde pilasters waartussen rolwerk, voluutvormige wangen, en een driehoekig fronton. De vloer van de kamer bestaat uit brede delen, het plafond uit rijk geprofileerde moer- en kinderbalken, evenals de sleutelstukken (dubbel kraalprofiel) voorzien van kleuraccenten in lichtgroen, rozerood en goud. In de aanbouw zijn in de kamers nog de balkenplafonds zichtbaar bestaande uit lichte, geprofileerde balken voorzien van dito sleutelstukken. De deuropeningen op de tweede verdieping hebben nog de oorspronkelijke geprofileerde deuromlijsting. De houten zoldertrap heeft gietijzeren spijlen en houten handlijsten. De zolderverdieping heeft een gepleisterde borstwering en een lage, beschoten kap met Philibertspanten. Op de voorzolder twee dienstbodenkamertjes voorzien van paneeldeuren.

Waardering

Het herenhuis in neo-classicistische stijl is van algemeen belang wegens cultuur- en architectuurhistorische waarde als goed ontworpen en gaaf bewaard gebleven voorbeeld van rijke woonhuisarchitectuur uit het derde kwart van de 19de eeuw.