Inleiding

Aan de Marnixstraat in 1918-'19 tot stand gekomen Amsterdamsch TEHUIS voor (ongehuwde) Arbeiders (A.T.V.A) naar een ontwerp in Rationalistische trant van J.E. van der Pek in opdracht van de Vereeniging Amsterdamsch Bouwfonds. N.B. Het gebouw is tot stand gekomen met behulp van woningwetgeld. De gemeente nam hierover reeds in 1913 een besluit. Door de oorlog is het gebouw pas in 1918 gereed gekomen. Het tehuis bevatte 360 eenpersoonsslaapkamertjes van 2.20 x 2.90 m. met een vaste wastafel, voorts een conversatiezaal, een lees- en schrijfkamer, een eet- en een koffiezaal.

In 1979 is het gebouw ingrijpend gerenoveerd.

Omschrijving

Op onregelmatige plattegrond en in baksteen opgetrokken tehuis bestaande uit vier naast elkaar geplaatste en hoger opgetrokken paviljoens, uitgevoerd als risaliet (dus twee hoek- en twee middenrisalieten) met elkaar verbonden door drie tussenliggende, lager opgetrokken ondiepe bouwlichamen. De vooruitspringende paviljoens hebben een souterrain, een begane grond, een tussenverdieping en drie verdiepingen. De tussengebouwen hebben een souterrain, een begane grondverdieping, twee bovenverdiepingen en een kapverdieping. De hoekrisalieten worden gedekt door een schilddak; de middenrisalieten door een plat dak; de tussengebouwen door een mansardedak. De overkragende gootlijsten worden gedragen door deels houten en deels gemetselde sierconsoles.

De twee middenpaviljoens hebben beiden een grote rondboogvormige ingangspartij. Zoals de hardstenen omlijsting van de boog al aangeeft geeft de linkerentree toegang tot het woonhuis; de rechter tot het eethuis. Beide portieken hebben een opgang d.w.z. een hardstenen trap van tien treden met zware aan de bovenzijde van natuursteen voorziene trapleuningen. De trappen geven op hun beurt weer toegang tot een segmentvormige entree. De portieken hebben een troggewelf met links en rechts van de opgang (thans dichtgemetselde) portiersloges. Het woonhuisportiek heeft nog één oorspronkelijke deur naar het souterrain; het eethuisportiek nog twee in oorspronkelijke staat verkerende deuren. De tussen de paviljoens gelegen bouwlichamen hebben aan de straatzijde een gemetselde borstwering met op regelmatige afstand van elkaar geplaatste ijzeren hekjes waarachter trappen naar het souterrain. Links van het gebouw bevindt zich een poortje en een ijzeren hek die toegang geven tot het achterterrein. Het middelste tussenliggende bouwlichaam heeft aan de achterzijde een entree met opgang. De regelmatig over de gevel verdeelde rechthoekige vensteropeningen zijn voorzien van zesruits schuiframen met zes- of drieruits bovenlichten. De grote rondboogvormige vensteropeningen in de begane grondverdieping van de tussengebouwen zijn voorzien van ramen met een afwijkende roedenverdeling. De gehele gevel is voorzien van uitkragend siermetselwerk, al of niet in een afwijkende kleur.

Waardering

Amsterdamsch Tehuis voor Arbeiders van algemeen belang vanwege cultuur- en sociaalhistorische waarde als representatief voorbeeld van een tehuis bedoeld voor huisvesting van bepaalde bevolkingscategorieën zoals dat in de twintiger jaren van de 20ste eeuw door het gemeentebestuur werd gestimuleerd. Eveneens van architectuurhistorische en typologische waarde. Bovendien van belang in het oeuvre van J.E. van der Pek.