Inleiding

Een in 1902-1903 tot stand gekomen SOCIETEIT, genaamd 'Het Leesmuseum'. Circa 1800 werd het museum opgericht door A.R. Falck en C. van Vollenhoven. Zoals het eerste artikel van het reglement van 1800 het stelde: 'Het Leesmuseum is voornamelijk opgericht om de lezing van buitenlandsche, zowel als Nederduitsche journalen voor een groot getal van menschen gemakkelijk te maken'. Het eerste museum was gehuisvest op de tweede verdieping van een huis aan het Rokin op de hoek van de Gapersteeg. Ondanks wijziging en uitbreiding in 1820 en 1871 werd het onderkomen te klein. In 1902 kreeg de architect C.B. Posthumus Meyjes de opdracht een nieuw gebouw te ontwerpen. Dit nieuwe gebouw werd ontworpen in een Berlagiaans getinte Jugendstil. In 1904 ging het nieuwe 'Lees' open. De eerste verdieping werd ingericht tot leeszaal. 'Ruim, licht en hoog, met enen overvloed aan clubstoelen en fauteuils, des avonds electrisch verlicht.' Hiernaast een kleinere zaal voor dames en niet-rokers. In 1932 verkocht aan het veilinghuis van Siem Jacob Mak van Waay. In de vroegere leeszaal vond op 7 februari 1933 de eerste veiling plaats. Het gebouw ligt met de voorgevel aan de zijde van het Rokin. Aan de linkerzijde bevindt zich een smalle gang; aan de rechterzijde bevindt zich de Watersteeg.

NB. In 1932 werden in opdracht van N.V. Mij. voor Kunst- & Antiekveilingen (dir. S.J. Mak van Waay) door Fa. H. Lesage verschillende raamdetails en bronzen profileringen uitgevoerd. De begane grond werd aangepast tot winkel met magazijn en kantoor. In 1938 werd door architect J. op 't Land in opdracht van dezelfde vennootschap de overhoeks geplaatste toegang uitgevoerd.

Omschrijving

Op een nagenoeg rechthoekig grondplan tot stand gekomen sociëteit. Het gebouw telt vier bouwlagen: een kelder, begane grond en twee verdiepingen onder een kap. Dakkschild aan de zijde van het Rokin toont verschillende kleine dakkapellen. De schilden van de respectievelijke dakdelen worden gedekt met oranjerode pannen. Enkele gemetselde schoorsteen. De gevels rusten op een natuurstenen plint. Ook de verdere opbouw van de gevels toont een veelvuldig gebruik van natuursteen bij balcon, omkadering van de vensters en verschillende accenten. De gevelvlakken tonen vermetselde roodbruine baksteen. De gevel aan de zijde van het Rokin heeft aan de linkerzijde de hoofdtoegang. Natuurstenen delen van de plint waarboven de geblokte enkadrering met vier lichten boven de enigszins getoogde dubbele eikehouten deur. Profilering in de omlijsting. Naast deze toegang een smalle gevelopening. Aan de rechterzijde een tweetal brede winkelvensters waaronder de getraliede openingen van het souterrain. Boven de vensters bevindt zich nog een viertal smalle lichten met tralies. Boven de hoofdtoegang en de twee genoemde winkelvensters bevindt zich een natuurstenen latei. Naast een enkel in grijze natuursteen uitgevoerd steunpunt toont de gevel hier verder tien geprofileerde consoles van het balcon. Tussen twee van deze consoles de gevelsteen met tekst: Gebouw Leesmuseum. Het balcon loopt over de gehele breedte van de gevel en heeft een hekwerk van sierlijk smeedijzer en tien natuurstenen posten. Op het niveau van de hoofdverdieping een drietal grote venster/deurpartijen. Zo'n partij heeft een centrale toegang tot het balcon. Aan weerszijden van deze smalle dubbele openslaande deuren bevindt zich een zijraam. Gemetselde tussenposten en een natuurstenen kalf. Boven dit kalf een halfrond getoogde bovenpartij bestaande uit een centraal deel en een deel links en rechts van gemetselde posten. Natuurstenen omkadering met verspringende blokken en waterlijst. Op het niveau van de verdere verdieping aan de linkerzijde een zeer ondiep balcon met hekwerk. Toegangsdeur geflankeerd door zijlicht. Boven het verspringend kalf een driedelig halfrond afgesloten bovenpartij. Aan de rechterzijde een ondiep balcon met toegangsdeur waarboven halfrond bovenlicht. Tussen deze partijen een serie 'romaanse vensters' met drie sets van twee gekoppelde halfrond afgesloten vensteropeningen. Tracering op de overgang naar bovenlicht. Alternerend geplaatst zijn de gemetselde pijler en de natuurstenen colonette. Ook hier natuurstenen kader met verspringende blokken. Boven de romaanse serie een uitkragende gootlijst op negen consoles. Rechts hiervan een torenopbouw met omlopend uitkragend gootlijst op consoles. Tentdak met pannen en piron. Vensters aan de zijde van Rokin en Watersteeg. Deze vensters hebben een halfzuil als post en een natuurstenen beneden- en bovendorpel. Aan de linkerzijde een puntgevel met natuurstenen vlechtingen, afdekking en geornamenteerde tuit. In het gevelvlak samengesteld venster met zij- en bovenlicht, natuurstenen halfzuilen en beneden- en bovendorpel. Hierboven nog een enkele eenvoudige vensteropening. De zijgevel aan de zuidzijde, de zijde van de smalle gang, toont aan de bovenzijde eveneens een dergelijke puntgevel, nu slechts met een enkel eenvoudig venster. Beide puntgevels hebben ingestoken zadeldaken met pannen. Verder aan deze zijgevel een uitkragende gootlijst op consoles, kleine torenopbouw en enkele vensters. Op de hoek van de gevel aan de zijde van het Rokin en de zuidelijke zijgevel bevindt zich op het hoogste niveau een in natuurstenen kader geplaatste zuil waarop gevleugeld dier. De zijgevel aan de noordzijde, de zijde van de Watersteeg, toont boven de plint met de openingen naar het souterrain een serie vensters met middels posten gelede bovenlichten. Op de hoofdverdieping drietal brede vensters overeenkomstig die aan de voorgevel. Op de verdere verdieping serie van drie samengestelde vensters. Over het algemeen geldt dat de vensters aan deze zijgevel eenvoudiger van uitvoering zijn. Delen van een gootlijst op consoles en twee hoger opgetrokken geveldelen, waarvan één met hijsbalk. Op de overgang van de gevel aan de zijde van het Rokin en de zijgevel aan de Watersteeg bevindt zich op het niveau van de begane grond een overhoeks geplaatste eenvoudige toegang. Een stoep met vier treden en een boven de toegang geplaatste geprofileerde en getrapte overgang tot de hogere geveldelen zijn beide in natuursteen uitgevoerd. In het interieur van het pand is in de indeling en in de afwerking in de loop der tijd veel gewijzigd, waarbij de voor de oorspronkelijke functie kenmerkende opzet goed herkenbaar is gebleven. Van de structuur is met name van belang de opbouw van vestibule, hal en trappenhuis (met een ruim opgezette bordestrap), de grote zalen aan de vóórzijde van het pand en de kleinere ruimten (oorspronkelijk dienstruimten) aan de achterzijde. In het pand zijn voorts onder meer van belang de lichtkap en de (patroon)tegelvloer in de hal op de begane grond, de lambrisering in het trappenhuis en de hal voorzien van tegels van 'De Distel' (deels verwijderd en deels achter de huidige beplanting verscholen). Mogelijk zijn er oorspronkelijke wandbetimmeringen aanwezig achter de huidige wandafwerking, met name in de grote zaal op de verdieping.

Waardering Societeit "Het Leesmuseum", van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en deels typologische ontwikkeling. Exponent van het rijke verenigingsleven in sociëteiten en genootschappen in de 19de-en vroeg 20ste- eeuwse samenleving. Voorts van belang vanwege de architectuurhistorische waarde, alsmede vanwege het belang voor het oeuvre van de architect. Het exterieur is redelijk gaaf bewaard gebleven.