Complexonderdeel 27

Inleiding

De onvoltooide H. HARTBASILIEK, bestaande uit een atrium en de aanzet van een kruisarm en thans hoofdgebouw met expositieruimte van het Bijbels Openluchtmuseum, is in 1932-1936 in opdracht van de Heilig-Land-Stichting gebouwd naar ontwerp van architect J. Stuyt in samenwerking met diens zoon Giacomo.

Het eerste ontwerp van Stuyt voor de H. Hartbasiliek dateert uit 1916 en betreft een zuivere centraalbouw op basis van een vierpas-plattegrond met hoektorens en kranskapellen. De piramidale opbouw van de bouwmassa bestaat uit een centrale koepel, vier halfkoepels boven de kruisarmen en halfkoepeltjes boven de kranskapellen. De eerste werkzaamheden vinden echter niet eerder plaats dan in 1932, nadat een tweede (vereenvoudigd) ontwerp is gemaakt door Stuyt in samenwerking met zijn zoon Giacomo. Het tweede ontwerp betreft een blokvormige kruisbasiliek met centrale koepel, vier minaret-achtige hoektorens, platgedekte kruisarmen en een atrium. Dit ontwerp is slecht gedeeltelijk uitgevoerd. In 1932 werden in het kader van de werkverschaffing grondwerkzaamheden verricht en de grondslagen voor de basiliek gelegd. Een jaar later kwam het atrium gereed en in 1935-1936 werd een gedeelte van de aansluitende kruisarm voltooid. Daarna kwamen de bouwactiviteiten volledig stil te liggen. De moderne uitbreiding voor het museumpersoneel aan de rechter zijde valt buiten de bescherming. Het object bevindt zich in het zuidwestelijke deel van het terrein van het Bijbels Openluchtmuseum, en is gesitueerd op het uiteinde van de Profetenlaan: de toegang tot het museum. Aan de overzijde van deze as ligt op Nijmeegs grondgebied het eveneens door Stuyt ontworpen Neboklooster uit 1926-1928.

Omschrijving

Het atrium betreft een voorhof die aan vier zijden omgeven wordt door een plat afgedekte galerij met rondboogarcade. De regelmatig en symmetrisch ingedeelde voorzijde heeft drie hoge rondboogdoorgangen in het midden en twee risalerende torens met koepel (koperdekking) op de hoeken. De kleinere rondboogopeningen van de hoektorens zijn geplaatst in dito spaarvelden. De galerij aan de voorzijde heeft hetzelfde vloerniveau als de hof. Vanuit deze galerij leiden trappen naar de hoger gelegen overige galerijen. De zij-galerijen worden aan de buitenzijden geflankeerd door lagere uitbouwen met vertrekken. De galerij aan de oostzijde van de hof is opgenomen in de aanzet van de kruisarm en is daardoor feitelijk een narthex. Het atrium is opgetrokken in gele baksteen en gemetseld in verschillende verbanden (o.a. staand- en klezoorverband). De kolommen en pijlers van de arcade hebben verdiept liggende voegen. De galerijen worden overwelfd door bolvormige gewelven in halfsteensverband. De gevels aan de buitenzijde worden afgesloten door een uitgemetselde zigzaglijst.

De aanzet van de op het atrium aansluitende kruisarm betreft de onderbouw en twee flankerende hoektorens. Deze onderdelen zijn opgetrokken tot de hoogte van de geplande schuinoplopende tribune. Dit rechthoekige bouwvolume heeft een breedte van vijf plus twee halve assen en is vier traveeën diep. De regelmatig ingedeelde gevels van gele baksteen zijn in klezoorverband gemetseld en worden geleed door lisenen. De uitgespaarde muuropeningen zijn rondboogvormig afgesloten. Aan de atriumzijde bevindt zich boven de drie hoofdingangen een betonnen balkon op vier forse consoles. De opstand van het wit gepleisterde interieur bestaat uit vierzijdige ongelede pijlers, gordelbogen en bolvormige gewelven.

Waardering

Onvoltooide H. HARTBASILIEK uit 1932-1936.

- Van architectuurhistorische waarde als essentieel onderdeel van een verzameling gebouwen en objecten in oosterse stijl (qua ontwerp, materiaalgebruik en/of detaillering) die te samen het complex Heilig-Land-Stichting vormen. Het object valt op door de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp, zoals een opmerkelijke vormgeving, bijzonder materiaalgebruik en een zorgvuldige detaillering. Het object is een goed voorbeeld van het werk dat architect J. Stuyt maakte in opdracht van de Heilig-Land-Stichting. Wat het belangrijkste monument op het terrein had moeten worden, bleef onvoltooid. Het object is niettemin van bijzondere betekenis voor het oeuvre van architect J. Stuyt en vormt een curiosum binnen de landelijke architectuurgeschiedenis.

- Van stedenbouwkundige waarde als essentieel onderdeel van het complex Heilig-Land-Stichting dat cultuur- en architectuurhistorisch van nationaal belang is. Het object is van bijzondere betekenis wegens de markante situering, welke verbonden is met de aanleg van het complex en de opbouw van de rondgang over het terrein.

- Van cultuurhistorische waarde als essentieel onderdeel van het complex Heilig-Land-Stichting dat een bijzondere en tevens zeldzame uitdrukking vormt van een religieuze ontwikkeling.