Omschrijving onderdeel 1: HOOFDGEBOUW (Martenastate).

Het hoofdgebouw is gelegen op een omgracht terrein en opgetrokken in 1899-1900 naar ontwerp van de Leeuwarder architect W.C. de Groot ter vervanging van de in 1899 afgebroken voorganger. Bij de bouw zijn sierelementen van de oude state toegepast. Het huis ligt op een omgracht terrein dat toegankelijk is via een (vernieuwde) ijzeren brug. Rijk gedecoreerd gebouw (begane grond met kapverdieping) op min of meer L-vormige plattegrond, opgetrokken uit bruine baksteen en gedekt door zadeldaken met leien (rijndekking) en gesmoorde Friese golfpannen. Voor- en zijgevels in schoon metselwerk met (kunststeen)decoraties en historische bouwfragmenten; achtergevel (grotendeels aan het oog onttrokken door niet-beschermde aanbouwen) gepleisterd en voorzien van imitatievoegen. Aan de voorzijde (in de oksel van de L) een toren met uivormige spits. In de gevels (begane grond en kapverdieping) terugliggende raam- en deuropeningen van verschillende afmeting en detaillering; rijk bewerkte deuren, halve luiken, meerruits bovenlichten, boogtrommels met kleurig siermetselwerk; trapgevels (uitlopend in schoorstenen) met kunststenen speklagen en siersmeedwerk; voorts historische bouwfragmenten, waaronder verschillende schilddragende leeuwen (afkomstig van de oude state) en een gedenksteen uit 1687 met het alliantiewapen Van Burmania-Van Aylva onder grietmanskroon. In vrijstaand muurtje bij de hoofdingang twee gedenkstenen met opschriften: ANNO 1687. Eenvoudig INTERIEUR, gewijzigd door dubbele bewoning, maar in hoofdlijnen nog herkenbaar. Tot de waardevolle interieuronderdelen behoren onder meer het epitaaf voor Epo Sjuck van Burmania (overleden 1775) bij de hoofdingang, een 19de-eeuwse houten schouw, houten lambriseringen en een betegelde keukenschouw.

Waardering

HOOFDGEBOUW (Martenastate) is van algemeen belang:

- vanwege de ouderdom;

- als goed voorbeeld van een historiserende Friese zaalstins met traptoren in de binnenhoek;

- als goed voorbeeld van historiserende landhuisarchitectuur;

- vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteit van het ontwerp en als zodanig van groot belang voor het oeuvre van architect W.G. de Groot;

- vanwege de bijzondere ornamentiek, waarbij historische bouwfragmenten zijn toegepast;

- vanwege de hoge mate van typologische zeldzaamheid op provinciaal niveau en de verbondenheid met een bijzondere historische ontwikkeling, namelijk die van de Friese (zaal)stins;

- als hoofdonderdeel van een ruimtelijk complex (bestaande uit historische buitenplaats, grafheuvel en kerk) dat cultuurhistorisch van groot belang is;

- vanwege de functioneel-ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats.