Inleiding

In de kern Broek, ten noorden van de oude dorpskom van Tegelen, ligt pal naast de spoorwegovergang van de spoorlijn Nijmegen - Roermond een SMALSPOORTUNNEL, die onder de spoorlijn doorvoert. In het verlengde van de westelijke tunnelschacht ligt een keermuur. Door de tunnel liep een smalspoorlijn ten behoeve van de afvoer van gedolven klei naar de kleifabriek.

De eenvoudige tunnel werd in de jaren twintig van de twintigste eeuw gebouwd in opdracht van de 'N.V. Canoy-Herfkens Steenfabrieken' en is opgetrokken in een zakelijke en doelmatige stijl met elementen van het Functionalisme.

De tunnel is thans gedeeltelijk dichtgezet. Het smalspoor zelf is geruimd.

Canoy-Herfkens kreeg reeds in 1893 als een van de eerste Tegelse kleiwarenfabrikanten vergunning voor het aanleggen van een smalspoor over gemeentegrond. Via het smalspoor werd potaarde vervoerd vanuit een kleigroeve van Canoy-Herfkens in het nabijgelegen buurtschap Egypte naar de thans grotendeels gesloopte steenfabriek 'De Drie Kronen', gesitueerd tussen de Venloseweg en de Maas. Aangezien de (toenmalige) Staatsspoorweg gekruist moest worden, mocht aanvankelijk alleen van dierlijke tractie gebruik worden gemaakt. Door de aanleg van een tunnel onder het spoor door, kon dit probleem worden ondervangen en kon een locomotief worden ingezet.

De kwestie van het grondstoffentransport leidde tot de eerste mechanisatie in de Tegelse grofkeramische industrie. Hiervoor werd een uitgebreid net smalspoorverbindingen aangelegd tussen de kleigroeven en de fabrieken, aanvankelijk grotendeels voor gezamenlijk gebruik. Dit smalspoor is voor de ontwikkeling van de keramische industrie in de periode vanaf 1900 tot kort na de Tweede Wereldoorlog van zeer grote betekenis geweest. Het was beschikbaar in spoorwijdten van 600, 700 en 900 mm.

De grondstofvoorziening was een van de belangrijkste zaken waar de leiding van de keramische bedrijven zich mee bezighield. Bedrijven die deze noodzaak niet tijdig onderkenden of niet bij machte waren hiervoor adequate voorzieningen te treffen, werden op termijn genoodzaakt de productie te staken.

Aanvankelijk vond de kleiwinning grotendeels collectief plaats uit gemeentegronden, vanaf de jaren dertig zocht men voor de grondstoffenvoorziening naar delvingsplaatsen en kleigroeven buiten Tegelen.

Omschrijving

Betonnen, in het werk gestorte SMALSPOORTUNNEL, bestaande uit twee langgerekte, vierkante tunnelschachten aan weerszijden van de spoorlijn Nijmegen - Roermond.

Ter afscheiding van de parallelle weg Egypte-Vrijenbroekweg is in het verlengde van de westelijke tunnelopening een eveneens betonnen keermuur opgetrokken.

Door de verhoogde ligging van het terrein aan de oostzijde van de spoorweg is de tunnelschacht aan deze zijde grotendeels onder het maaiveld verdwenen. Nog zichtbaar zijn een deel van het schachthoofd en het tunneldek.

Waardering

De SMALSPOORTUNNEL met keermuur is van algemeen belang.

Het object heeft grote cultuurhistorische waarden. Het is van belang als bijzondere uitdrukking van de sociaal-economische ontwikkelingen in de Noord-Limburgse grofkeramische industrie in het begin van de twintigste eeuw, waarvan Tegelen het centrum was. Vanwege het belang dat door deze industrie aan de grondstoffenvoorziening -en daarmee aan de transportmogelijkheden- werd gehecht is het object tevens van belang als uitdrukking van een landschappelijke ontwikkeling. Daarnaast is het object van belang vanwege het pionierskarakter. De aanleg van een smalspoorlijn met alle bijbehorende artefacten was een innovatieve technische ontwikkeling die de eerste mechanisatie in de grofkeramische industrie illustreert.

Het object bezit ensemblewaarden vanwege de karakteristieke stedenbouwkundige situering tussen de voormalige, nabijgelegen kleigroeve in de buurtschap Egypte en het voormalige fabriekscomplex van Canoy-Herfkens aan de Venloseweg.

Het object heeft een grote zeldzaamheidswaarde. Voorliggend object is in de gegeven context een typologisch unicum dat buiten Tegelen elders in Nederland niet voorkomt.