Registergegevens

Monumentgegevens

Monumentnummer
526789
Complexnummer
526788 - Hof van Bergh
Inschrijving register
Kadaster deel/nr
82915/89
Internationaal kenteken
Nee
Kadastrale aanduiding
's-Heerenberg G 300
's-Heerenberg G 562
's-Heerenberg H 27
's-Heerenberg H 995
's-Heerenberg G 2201
's-Heerenberg G 1903
's-Heerenberg G 2029
's-Heerenberg H 1096
's-Heerenberg H 836
's-Heerenberg G 278
's-Heerenberg G 279
's-Heerenberg G 563
Bij Hof van Bergh 1, 7041 AC te 's-Heerenberg

Omschrijving

Omschrijving onderdeel 2: HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG.

De historische tuin- en parkaanleg van kasteel Huis Bergh gaat tot in ca. 1240 terug, toen de hoofd- en voorburcht werden aangelegd. Bekend is dat beide met water waren omgeven, maar van een grachtenstructuur was toen waarschijnlijk nog geen sprake. Vermoedelijk gaat de grachtenstructuur rondom hoofd- en voorburcht terug tot omstreeks 1379, toen kasteel Huis Bergh en het pal aan de oostzijde van het kasteelcomplex grenzende stadje 's-Heerenberg stadsrechten verkreeg en in zijn geheel met een aan weerszijden door water omgeven wal werd omsloten. In ieder geval was de wal er in 1473, wanneer er sprake is van werkzaamheden aan deze wal. Aan de hand van de kaart van Van Deventer uit 1560 is te zien dat het huidige rechte verloop van de wal aan de zuidwestzijde, reeds toen al aanwezig was, evenals de vertakking in een flauwe bocht in zuidelijke richting (thans een laan met aan weerszijden een greppel). Ook het driehoekige weiland (zogenaamde modderweide) ten zuidoosten van de hoofdburcht staat op de kaart van Van Deventer aangegeven. Naar het stadje toe vormt een rij eiken (18de eeuw) de grens. De wal, die rond het midden van de 16de eeuw aanmerkelijk moet zijn verhoogd, kreeg waarschijnlijk pas in de 17de of begin van de 18de eeuw een meer recreatieve functie. Op de kaart van de aanleg door Theodor Bücker uit 1727 staat een laanbeplanting op de wal aangegeven. In de tijd ervoor was de wal een militair element. In 1545 wordt een staketsel op de wal vermeld. In deze tijd was de wal met populieren beplant. Van deze wal (thans met eik en linde, 18de en 19de eeuw) is het noordelijke en westelijke gedeelte bewaard gebleven. Oorspronkelijk waren aan de buitenzijde van de wal een brede gracht en singel, die wederom aan de buitenzijde door een gracht was begrensd. In 1838 werd het water tussen singel en wal grotendeels dichtgegooid en in grasland veranderd. In deze tijd werd voorts de gracht tussen hoofdburcht en voorburcht en wal versmald en vergraven tot een slingerende waterloop in landschapsstijl. Het terrein aan weerszijden van deze waterloop werd in meer landschappelijke trant ingericht met sierheesters en parkbomen en doorzichten. Deze parkachtige inrichting van het terrein tussen wal en burcht is op oude foto's nog goed te zien. In 1912 werd deze parkaanleg in landschapsstijl door de nieuwe eigenaar J.H. van Heek grotendeels ongedaan gemaakt en de waterloop werd wederom tot 'Middeleeuwse' gracht verbreed. Van een tuinaanleg bij kasteel Huis Bergh is eerst sprake in 1461. Op het rechthoekige door water omgeven terrein direct ten westen van de Singelwal, wordt dan de vinkenbaan (Vynkenborg) vermeld, die op de kaart van Chr. 's-Grooten uit ca. 1550 staat aangegeven. Op de kaart van Van Deventer uit 1560 is te zien dat de vinkenbaan is vergroot en aan de noordoostzijde is uitgebreid met een kaatsbaan. In 1630 werd bij de kaatsbaan een hovenierswoning gebouwd (complexonderdeel 5). De Franse tuinman Jean Beurette kreeg in 1635 de opdracht een nieuwe boomgaard in dit terrein, de Gaarde genaamd, aan te leggen. Deze aanleg (niet bewaard) en het begeleidende beplantingsschema uit deze tijd is gedetailleerd gedocumenteerd in het Beheersplan van kasteel Huis Bergh door de Stichting tot Behoud van Particuliere historische buitenplaatsen. Van de Gaarde is alleen de globale aanlegstructuur bewaard gebleven. In 1777 en de jaren hierna werd direct ten westen van de Gaarde de zogenaamde Plantage aangelegd, een parkbosaanleg met sterrebos aan de zuidoostzijde, die in de lengte door een hoofdas wordt doorsneden (Hofse laan). Deze hoofdas werd doorgetrokken tot aan de hoofdburcht toe. Een op deze as gelegen brug over de gracht leidde tot de in de keermuur van het hoofdgebouw uitgehakte ingangspartij die loodrecht op de entree van de hoofdwoonvleugel van de hoofdburcht was gelegen. In 1912 werd door de nieuwe eigenaar J.H. van Heek het gedeelte van deze as vanaf de singel ontmanteld en werd deze 18de eeuwse verbinding tussen kasteel Huis Bergh en de parkaanleg ongedaan gemaakt. De padenaanleg van deze grootscheepse bosaanleg, alsmede de rabatten en een deel van het bosbestand (eik) dateert nog uit de aanlegperiode, alhoewel deze padenaanleg in de loop der tijd is vereenvoudigd en de beplanting in de 19de en 20ste eeuw met andere variëteiten werd verrijkt. Zo zijn van het sterrebos aan de zuidoostzijde van de Plantage alleen de omtrekpaden bewaard gebleven. In 1912 voerde de nieuwe eigenaar J.H. van Heek diverse herstelwerkzaamheden in de aanleg van de Plantage uit. De Hofse laan werd aan weerszijden met rhododendrons beplant, waarbij de beplanting werd geselekteerd op basis van bepaalde kleurenschema's en een zo lang mogelijke bloeitijd. De lanen op de wal, op de voormalige singel en de overige lanen in het park zijn met linde, eik en beuk beplant.

Waardering

De HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG is in cultuurhistorisch opzicht van algemeen belang:

- vanwege de ouderdom;

- vanwege de grote zeldzaamheidswaarde van de aanwezige Middeleeuwse stadswal, die in de 17de of het begin van de 18de eeuw een recreatieve betekenis kreeg;

- als uitdrukking van een restauratie-opvatting uit 1939, waarbij sierende elementen van de parkaanleg, zoals de linden op de wal, kennelijk als geëigend werden beschouwd;

- vanwege de aanleg van de Plantage, een grootscheepse aanleg in formele trant uit het laatste kwart van de 18de eeuw.

Dit monument maakt onderdeel uit van complexnummer 526788. Hier vindt u meer informatie over het complex en de bijbehorende monumenten.

Overige gegevens

Oorspronkelijke functies

Hoofdfunctie Hoofdcategorie Subcategorie Functie Verbijzondering Toelichting
Ja Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Historische aanleg

Bouwtypen

Hoofdcategorie Subcategorie Bouwtypen Toelichting
Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen

Bouwstijlen

Bouwstijl Zuiverheid Toelichting Rijksmonumentnummer
n.v.t.
niet van toepassing