Omschrijving onderdeel 1, Hoofdgebouw (Den Eikenhorst) (Hal 13-13A, 5296 PZ Esch, op de bijbehorende kaart aangegeven met nr. 1).

Centraal in de aanleg staat een blokvormig HUIS uit 1827 dat in 1859 met een verdieping is verhoogd en waar omstreeks 1870 aan de zuidkant een veranda werd aangebouwd. Rond 1900 volgde aan de noordoostkant een verdiepingloze uitbreiding met een tuinkamer/bibliotheek door J. Dony. Hoofdblok op rechthoekige plattegrond van twee bouwlagen en een zolderverdieping onder een met blauwe oud-Hollandse pannen gedekt schilddak. De lage aanbouw aan de oostkant is één bouwlaag hoog en heeft een met blauwe kruispannen gedekt, samengesteld schilddak. De gevels van het hoofdblok zijn van een pleisterlaag voorzien. De representatieve gevels bevinden zich aan de oost- en zuidzijde en hebben pleisterwerk in blokverband, een geleding van lisenen en een kroonlijst met stucversiering. De oostgevel van het hoofdblok is drie gevelopeningen breed, ziet uit op het park en heeft op de begane grond drie openslaande dubbele deuren (fenêtres à terre) met roedenverdeling en luiken. Op de verdieping drie zesruitsvensters met brede middenstijl. De vensters hebben een stucomlijsting en een lamberkijn met voluutvormige consoles. Gestucte lisenen met verdiepte velden tussen de vensters. Grote dakkapel met geprofileerde gootlijst en fronton met wijzerplaat anno 1827. Op de nok van de dakkapel een luidklok onder een helmdak, bekroond door een windvaan met drakenfiguur. De gevel van de uitbreiding van omstreeks 1900 heeft een decoratieve versiering met pleisterwerk, openslaande deuren naar de tuin, open klokkentorentje met een op vier stijlen rustend zadeldakje tussen hoofdblok en de uitbreiding. De zuidgevel is eveneens drie gevelopeningen breed. Hiertegenaan een veranda van omstreeks 1870 met gietijzeren zuiltjes. Op verdieping in de as een openslaande deur (voorheen toegang gevend tot een kleiner balkon) met bovenlicht, geflankeerd door blinde vensters. De glad gepleisterde westgevel van het hoofdblok telt drie verdiepingen en heeft een onregelmatige indeling. De entree met dubbele paneeldeur en tweeruits bovenlicht wordt via een hardstenen stoep bereikt. Links een zesruitsvenster, rechts van de entree een venster en een openslaande deur. Op de verdiepingen een rond venster voor lichttoevoer van het trappenhuis en een aantal zes- en vierruitsvensters. De aanbouw heeft aan deze zijde twee zesruitsvensters met luiken en een dakkapel. In de noordgevel bevindt zich de bediende-ingang en een keukenvenster. De indeling van het interieur is als volgt: de hal met witmarmeren vloer biedt toegang tot het trappenhuis, een kleine kamer (de voormalige spreekkamer) een dwarse gang en de woonkamer die uitziet op het park. Deze heeft houten lambriseringen in neorenaissancestijl. een dito schouw, met (later ingebrachte) figuratieve tegels uit de 17de, 18de en 19de eeuw , cassetteplafond (met schilderingen onder imitatiehout schildering), parketvloer alles van omstreeks 1900. In de tuinkamer/bibliotheek een stenen schouw met marmeren zuilen, tegelvloer, houten lambrisering in neorenaissancestijl en glas-in-lood in de bovenlichten. In de noordelijke gevel een uitgebouwde erker. Licht getoogde dubbele kelder in zuidwest hoek en een kelder onder de tuinkamer. De overige vertrekken (voormalige keuken aan de westkant van het huis, de beide salons aan de zuidkant en het bediendetrappenhuis) zijn binnen de oude structuur gemoderniseerd. Hetzelfde geldt voor de slaapkamers op de verdieping.

Waardering

Het HOOFDGEBOUW Den Eikenhorst horende tot de historische buitenplaats Den Eikenhorst is van algemeen belang;

- wegens de ouderdom;

- wegens het 19de-eeuwse hoofdgebouw in eclectische stijl dat omstreeks 1900 met een tuinkamer naar ontwerp van J. Dony is uitgebreid;

- wegens de kenmerkende en centrale ligging in de tuin- en parkaanleg;

- wegens de aankleding van een aantal vertrekken in neorenaissancestijl;

- wegens de functioneel-ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats.