Onderdeel 5

Omschrijving

'T SPIJKER. Ten zuidwesten van de Hervormde kerk gelegen, middeleeuws gebouw binnen een omgrachting, in oorsprong voorraadschuur van het slot Brakel. binnen een omgrachting. Het gebouw is al in 1318 van het kasteel gescheiden als een vrij eigen en niet leenroerig goed. Volgens overlevering zou het tot 1616 het verblijf geweest zijn van een CommanderijCommanderie van de ridders van St. Jan. In die tijd zou de brugverbinding met de kerk tot stand gebracht zijn (zie hiervoor onderdeel 6). In 1837 is het huis weer bij de buitenplaats gevoegd. Het gebouw op rechthoekige plattegrond, waarvan de oost- en zuidmuur uit een smalle gracht oprijzen, bestaat uit een hoger oostelijk deel uit de 14de eeuw met een smalle 15de- of vroeg 16de-eeuwse travee aan de oostkant en een spiltrap in de noordoostelijke hoek alsmede een lager westelijk deel, in fases tot stand gekomen in de 17de en 18de eeuw. Het oostelijk deel bestaat uit twee verdiepingen en een zolderverdieping, gedekt door een tussen twee trapgevels (de oostelijke gewijzigd in puntgevel) besloten zadeldak, waarop een dakruiter met een peer, gevormd door een omgekeerd aarden vat, afkomstig uit Nantes. In de noordmuur van dit deel zijn gelijkvloers twee grote spitsbogige nissen uitgespaard; in de oostelijke nis is een ingang aangebracht; in de westelijke bevindt zich een venster. Hierboven zijn in 1838 enige uit Heusden afkomstige sierankers aangebracht. In de zuidgevel van het oostelijk deel twee kelderlichten met tralies en een schietgat, spitsboogvensters met luiken ter hoogte van de begane grond en een 18de-eeuws venster met onderluiken op de verdieping. In de oostelijke gevel (linkerzijgevel) vier getoogde venstertjes boven elkaar, waarvan het bovenste in de 19de eeuw twee smalle vensters heeft vervangen. Het westelijk deel van het huis heeft een aantal ongelijkvormige roedevensters. Aan de noordzijde van de lagere westelijke aanbouw bevindt zich in de benedenverdieping een van siertraliewerk voorziene nis (XIX), waarin een voetstuk van een beeld, en hierboven een (later beschilderde) gedenkplaat met het opschrift: 'Non inferiora secutus', omlijst door twee Ionische zuiltjes, waarop een segmentvormig fronton. Inwendig bevindt zich in het oostelijke gedeelte een grote met een bakstenen tongewelf overkluisde kelder die nog uit de 14de eeuw kan dateren. Het hierboven gelegen vertrek, de hal, heeft een zoldering met moer- en kinderbinten met muurstijlen en gebogen korbelen, voorzien van een peerkraalprofiel (XV). De zoldering doorsnijdt de twee spitse bogen tegen de voorgevel en is dus later ingebracht. Tegen de aangebouwde travee een gestucte kachelnis met spitse boog (na 1837) en twee deuren met omtimmering, eveneens na 1837. De smalle travee bevat de stenen spiltrap met gemetselde treden (onderste deel met houten treden belegd) die voert langs vier boven elkaar liggende smalle vertrekjes of cellen tot aan de zolder. In deze cellen die achtereenvolgens op de 16de of 17de-eeuwse deur de later aangebrachte namen S. Petrus, S Maria en S Johannes dragen, bevinden zich vensters in drie waarvan gebrandschilderde wapenruitjes na 1837 zijn aangebracht. Naast de hal ligt een groot benedenvertrek dat in de 17de of 18de eeuw is aangebouwd. Hierin drie van een 17de-eeuwse eikenhouten omtimmering voorziene deuren. Een gangetje aan de zuidkant is bij een verbouwing in de 19de eeuw verwijderd. Begin 20ste eeuw is het roedevenster in de zuidgevel gemaakt. De langs de spiltrap toegankelijke verdieping boven de twee grote benedenvertrekken gelegen, bestaat eveneens uit twee vertrekken. In het eerste boven de hal, de zgn leenkamer, moer-en kinderbinten met muurstijlen en korbelen op sleutelstukken (XV) met peerkraalprofiel en een schouw. Het andere vertrek heeft een betimmering (ca 1800) met vier muurkasten.Gelijkvloers liggen hierboven twee vertrekken in een waarvan een grotendeels vernieuwde eiken betimmering met twee deurportieken (omlijstingen?) en een eenvoudige gesneden eiken schouw (XVIIB) afkomstig uit een huis uit Zaltbommel. Tegen de noordmuur van het gebouw staan in de voortuin drie gebeeldhouwde kraagstenen waarvan een met het jaartal 1635, afkomstig van het raadhuis te Heusden.

Waardering

'T SPIJKER, deel uitmakend van de historische buitenplaats Brakel, is van bijzonder cultuurhistorisch en architectonisch belang:

- wegens de ouderdom

- wegens de verschillende bouwfasen vanaf de 14de tot en met de 19de eeuw die elk hun eigen karakter bewaard hebben

- wegens een aantal met name genoemde interieuronderdelen

- wegens de plaats die het Spijker inneemt in de regionale geschiedenis

- wegens de ensemblewaarde als onderdeel van de buiteplaats Brakel