Omschrijving onderdeel 2.

De HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG van Middachten kenmerkt zich door de hiërarchische compositie, waarbij een geometrisch patroon van lanen, waterlopen, weiden en bossen op het, in het centrum van de buitenplaats gelegen, omgrachte kasteel met bijgebouwen zijn georiënteerd. Deze centraal gerichte, ruimtelijke dynamiek van de aanleg werkt voornamelijk naar binnen toe, maar toch is op formele wijze het weidse landschap rondom bij de compositie van de aanleg betrokken. De historische tuin- en parkaanleg van Middachten heeft verschillende fases doorlopen. De kern wordt gevormd door het in oorsprong middeleeuwse huis met zijn voorplein en bijgebouwen gelegen binnen een omgrachting, zoals op de oudste kaart van Van Geelkercken (1652) te zien is. De oprijlaan naar het kasteel toe, de ovale ruimte voor het voorplein en de rechthoekige terrasvormige uitbouwen (bastions) aan het voorplein zijn thans nog aanwezig. Aan het eind van de 17de en het begin van de 18de eeuw kwam de Hollands-classicistische aanleg tot stand, waarvan thans de rechthoekige vorm, de bomensingels, een deel van het padenpatroon, de grachten- en lanenstructuur resteren. De rechthoekige tuinaanleg rond het kasteel is aan de oost- en zuidkant omgracht (ca. 1700), terwijl de west- en noordkant afgesloten worden door een tuinmuur. Aan de zuidkant heeft de gracht, op de lengteas van de aanleg, een halve cirkelvormige uitstulping omsloten door de singelbeplanting. Evenwijdig aan de noordmuur loopt een dwarsas langs het huis. Deze laan met laat 18de-eeuwse eikenbomen leidt naar het administratiegebouw (rechts) en naar een lange vijver, de Paardengracht gemaakt (links). Deze waterloop loopt schuin in noordoostelijke richting en functioneert als Grand Canal. Achtereenvolgens lag in de 18de eeuw langs deze wateras de bleek, een sterrenbos, een eendenkooi en een visvijver. Thans wordt de gracht geflankeerd door een rabattenbos (Kooibosch) en de eendenkooi. Achter de vijver ligt een elsenhakhoutbos (Faisantenbosch), dat wordt afgesloten door een dubbel beplante eikenlaan (Eikenstraat). Het buitenterrein wordt bepaald door een historisch lanenpatroon van parallelle en loodrecht op elkaar staande lanen. De verschillende dwarslanen en schapendriften lopen door tot in het Middachterbos eindigend op de Willemsberg als centrum van een stervormige lanenstructuur, dat in het verleden deel uitmaakte van het jachtterrein van de Oranjes. De Middachter Allee vormt de scheidslijn tussen het vlakke weideland met het huis Middachten en het heuvelachtige terrein van de Veluwezoom. Deze laan is beplant met dubbele rijen beuken (herplant deels na WO II en deel in 1957). Vanaf de Middachter Allee loopt de, met een dubbele bomenrij beplante, gebogen toegangslaan nar het rondeel. De oprijlaan wordt geflankeerd door weilanden en een boomgaard, waarop thans het zich ontnomen wordt door rijen rododendrons. De theatrale opbouw van de smalle laan naar het weidse met beuken beplante rondeel wordt beëindigd met een frontaal zich op het huis. De hele opzet van de neoformele compositie van de tuinaanleg is door tuinarchitect H.A.C. Poortman (ca. 1900-1909), met enige wijzigingen van de Franse tuinarchitect R.E. André (1908), gebaseerd op de 18de-eeuwse geometrische tuin. De structuur van het 17de-eeuwse lanenpatroon en grachtenstelsel vormde het kader van de nieuwe aanleg. Poortman deelde de tuin op in verschillende compartimenten, die elk een tuin met eigen karakter vormden. Opgesomd met de klok mee allereerst de oranjerie- en bloementuin en de boomgaard (noordoosthoek), de oostparterre, die in 1908 werd vervangen door een ontwerp van André, het doolhof (zuidoosthoek), de zuidparterre op de as van de aanleg, het groene theater (zuidwesthoek), de westparterre en tenslotte in de noordwesthoek een combinatie van een crocketveld, een tennisbaan en een rozentuin (thans Lage Tuin genaamd). Elementen uit de 19de-eeuwse landschapsperiode, waarvoor E. Petzold een plan ontwierp (1878), bestaan uit boomgroepen en enkele exoten. Deze zijn door Poortman in zijn ontwerp opgenomen. In de loop van de 20ste eeuw is de tuinaanleg steeds meer vereenvoudigd en tenslotte gereduceerd tot grasparterres. Sinds de jaren tachtig van de twintigste eeuw zijn er verschillende restauratieplannen voor de tuin gemaakt en is begonnen aan het herstel van de tuinaanleg. Het hart van de aanleg wordt gevormd door het huis met voorplein en bijgebouwen. In het midden van het voorplein ontwierp Poortman een ovale bloemendecoratie, die in ca. 1908 naar ontwerp van André werd gewijzigd in een, nog aanwezige, ovale buxusbroderie. Het voorplein is met kiezenstenen bedekt, alleen voor de nutsgebouwen is een rechthoekig gedeelte bestraat met klinkers. Vanuit de Grote Zaal in het huis een mooi zicht op de verdiepte parterre de broderie (zuid), thans grasparterre, die in het midden door een pad in twee gelijke vakken wordt verdeeld. deze as benadrukt de zichtas vanuit het huis naar de IJssel, die nu verstoord wordt door de snelweg (1976) recht achter het huis. Aan weerzijde wordt de zuidparterre begrensd door drie begroeide coulissen. Het zuidoostelijke tuingedeelte bestaat uit een in 1993 teruggebracht rozentuin naar ontwerp van de tuinman De Bruin, met hulp van Poortman, uit 1926. Aan de gracht grenst een oude 18de-eeuwse beukenhaag. Ten oosten van het huis bevindt zich een grasparterre met onder meer een ceder en twee ginkgo's die wellicht uit de landschappelijke aanleg afkomstig zijn. Deze oostparterre had oorspronkelijk een verdiepte ligging, maar werd in ca. 1960 met grond opgevuld. De oranjerietuin in de noordoosthoek heeft sinds 1995 weer een formele aanleg, naar het ontwerp van Poortman. Hiernaast bevindt zich een kruidentuin. De verdiepte kruidentuin is bereikbaar via twee hardstenen trapjes van twee treden met aan weerzijde een sokkel. Aan de noordwestkant van het huis is de neoformele aanleg uit het begin van de 20ste eeuw gelegen, thans met een beplanting van eenjarigen. Een houten treillage en rozenleiding vormen de afscheiding van onder andere de tennisbaan. Aan de westkant van het huis een half cirkelvormige grasparterre waarlangs borders (ca. 1909). De zuidwestkant bestaat uit een groentheater van taxus (ca.1901). Dit is een zeer weinig voorkomende vorm van tuininvulling in Nederland. De tuinaanleg die Poortman op Middachten realiseerde, bevatte enerzijds historiserende elementen uit de Hollands-classicistische aanleg en anderzijds bevatte de aanleg eigentijdse elementen, zoals de bloementuin. Alle paden die de tuinaanleg doorkruisen hebben een leemgrind bedekking.

Waardering

HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG, behorend tot de historische buitenplaats Middachten van bijzonder cultuur- en tuinhistorisch belang:

- vanwege de gaaf bewaarde 17de-eeuwse grachten- en lanenstructuur

- vanwege de aanleg in neogeometrische stijl naar het ontwerp van Poortman uit het begin van de 20ste eeuw binnen een classicistisch kader van grachten en lanen

- als representatief voorbeeld van een in oorsprong formeel ingerichte buitenplaats, die in het begin van de 20ste eeuw in neogeometrische stijl in heringericht

- vanwege het belang voor de geschiedenis van de Nederlandse tuin- en landschapsarchitectuur

- vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats