Registergegevens
Monumentgegevens
- Monumentnummer
- 530851
- Inschrijving register
- Kadaster deel/nr
- 82976/13
- Internationaal kenteken
- Nee
- Kadastrale aanduiding
-
Veur B 11342 A201Veur B 11340Veur B 11341Veur B 11342 A1Veur B 11342 A2Veur B 11342 A3Veur B 11342 A4Veur B 11342 A5Veur B 11342 A6Veur B 11342 A7Veur B 11342 A8Veur B 11342 A9Veur B 11342 A10Veur B 11342 A11Veur B 11342 A12Veur B 11342 A13Veur B 11342 A14Veur B 11342 A15Veur B 11342 A16Veur B 11342 A17Veur B 11342 A18Veur B 11342 A19Veur B 11342 A20Veur B 11342 A21Veur B 11342 A22Veur B 11342 A23Veur B 11342 A24Veur B 11342 A25Veur B 11342 A26Veur B 11342 A27Veur B 11342 A28Veur B 11342 A29Veur B 11342 A30Veur B 11342 A31Veur B 11342 A32Veur B 11342 A33Veur B 11342 A34Veur B 11342 A35Veur B 11342 A36Veur B 11342 A37Veur B 11342 A38Veur B 11342 A39Veur B 11342 A40Veur B 11342 A41Veur B 11342 A42Veur B 11342 A43Veur B 11342 A44Veur B 11342 A45Veur B 11342 A46Veur B 11342 A47Veur B 11342 A48Veur B 11342 A49Veur B 11342 A50Veur B 11342 A51Veur B 11342 A52Veur B 11342 A53Veur B 11342 A54Veur B 11342 A55Veur B 11342 A56Veur B 11342 A57Veur B 11342 A58Veur B 11342 A59Veur B 11342 A60Veur B 11342 A61Veur B 11342 A62Veur B 11342 A63Veur B 11342 A64Veur B 11342 A65Veur B 11342 A66Veur B 11342 A67Veur B 11342 A68Veur B 11342 A69Veur B 11342 A70Veur B 11342 A71Veur B 11342 A72Veur B 11342 A73Veur B 11342 A74Veur B 11342 A75Veur B 11342 A76Veur B 11342 A77Veur B 11342 A78Veur B 11342 A79Veur B 11342 A80Veur B 11342 A81Veur B 11342 A82Veur B 11342 A83Veur B 11342 A84Veur B 11342 A85Veur B 11342 A86Veur B 11342 A87Veur B 11342 A88Veur B 11342 A89Veur B 11342 A90Veur B 11342 A91Veur B 11342 A92Veur B 11342 A93Veur B 11342 A94Veur B 11342 A95Veur B 11342 A96Veur B 11342 A97Veur B 11342 A98Veur B 11342 A99Veur B 11342 A100Veur B 11342 A101Veur B 11342 A102Veur B 11342 A103Veur B 11342 A104Veur B 11342 A105Veur B 11342 A106Veur B 11342 A107Veur B 11342 A108Veur B 11342 A109Veur B 11342 A110Veur B 11342 A111Veur B 11342 A112Veur B 11342 A113Veur B 11342 A114Veur B 11342 A115Veur B 11342 A116Veur B 11342 A117Veur B 11342 A118Veur B 11342 A119Veur B 11342 A120Veur B 11342 A121Veur B 11342 A122Veur B 11342 A123Veur B 11342 A124Veur B 11342 A125Veur B 11342 A126Veur B 11342 A127Veur B 11342 A128Veur B 11342 A129Veur B 11342 A130Veur B 11342 A131Veur B 11342 A132Veur B 11342 A133Veur B 11342 A134Veur B 11342 A135Veur B 11342 A136Veur B 11342 A137Veur B 11342 A138Veur B 11342 A139Veur B 11342 A140Veur B 11342 A141Veur B 11342 A142Veur B 11342 A143Veur B 11342 A144Veur B 11342 A145Veur B 11342 A146Veur B 11342 A147Veur B 11342 A148Veur B 11342 A149Veur B 11342 A150Veur B 11342 A151Veur B 11342 A152Veur B 11342 A153Veur B 11342 A154Veur B 11342 A155Veur B 11342 A156Veur B 11342 A157Veur B 11342 A158Veur B 11342 A159Veur B 11342 A160Veur B 11342 A161Veur B 11342 A162Veur B 11342 A163Veur B 11342 A164Veur B 11342 A165Veur B 11342 A166Veur B 11342 A167Veur B 11342 A168Veur B 11342 A169Veur B 11342 A170Veur B 11342 A171Veur B 11342 A172Veur B 11342 A173Veur B 11342 A174Veur B 11342 A175Veur B 11342 A176Veur B 11342 A177Veur B 11342 A178Veur B 11342 A179Veur B 11342 A180Veur B 11342 A181Veur B 11342 A182Veur B 11342 A183Veur B 11342 A184Veur B 11342 A185Veur B 11342 A186Veur B 11342 A187Veur B 11342 A188Veur B 11342 A189Veur B 11342 A190Veur B 11342 A191Veur B 11342 A192Veur B 11342 A193Veur B 11342 A194Veur B 11342 A195Veur B 11342 A196Veur B 11342 A197Veur B 11342 A198Veur B 11342 A199Veur B 11342 A200
Omschrijving
Inleiding
In opdracht van de PTT ontwierp ir. S.J. van Embden in 1950 het LABORATORIUMGEBOUW dat op 17 mei 1955 werd geopend. Het was speciaal gebouwd voor de ontwikkeling van telecommunicatie-apparatuur. Hierin weerspiegelt zich de tendens van een steeds belangrijkere rol voor toegepaste wetenschap in de zich in de wederopbouwperiode snel herstellende industrie. Het gebouw, dat naar de drijvende kracht achter de oprichting ervan, het "Dr. Neherlaboratorium" werd genoemd, was het eerste gebouw waarbij de PTT opdracht gaf aan een particulier architect, hetgeen bijzonder is, aangezien voor die tijd de Rijksgebouwendienst de PTT-gebouwen uitvoerde. Van Embden bracht het ingewikkelde programma van eisen van de gebruikers terug tot de essentie. Tijdens het ontwerpproces voerde hij een verregaande normalisatie van de onderdelen door, waardoor een grote eenvormigheid ontstond in de laboratoriumvleugels. Het directiegebouw kreeg juist een expressieve hoofdvorm met toren en auditorium. De hoofdconstructie is van gewapend beton, vervaardigd door de Hollandse Beton Maatschappij, met borstweringen van gezandstraalde schokbetonnen platen waarboven stalen ramen in omrandingen van schokbeton. De afbouw en afwerking was in handen van de Nederlandse aannemingsmaatschappij v/h firma H.F. Boersma. Het laboratorium is stedenbouwkundig gezien zorgvuldig ingepast en ligt door waterpartijen omzoomd te midden van woonwijken. Vooral de toren is daardoor een beeldbepalend element. Volgens overlevering zou de toren in eerste instantie als sierelement en blikvanger zijn gebouwd, maar op de platforms heeft later zendapparatuur gestaan. Ook nu zijn aan de torens nog antennes vastgemaakt. In het oorspronkelijke plan was een akoestisch laboratorium, met een 'harde' en 'zachte' kamer (op de plek van de huidige kantine) opgenomen.
Het terrein van het laboratorium is toegankelijk door middel van een poort gekoppeld aan een klein entreegebouw.
Omschrijving
Vanuit een bijna W-vormige plattegrond in voornamelijk gewapend beton opgetrokken samengesteld LABORATORIUMGEBOUW onder platte daken. In de buitenste poten van de W waren oorspronkelijk de laboratoriumhallen ondergebracht, die net als de middelste poot met de voormalige werkplaats twee bouwlagen hoog zijn. Op de kop van de werkplaats bevindt zich het directiegebouw dat uit drie bouwlagen bestaat. Het auditorium en de 52 meter hoge toren zijn aan dit gedeelte vastgebouwd. Alleen het directiegebouw is onderkelderd. De poten van de W zijn onderling verbonden door tussenstukken van twee bouwlagen hoog en een galerij. Hierdoor ontstaan drie binnenhoven. De laboratoria zijn rechthoekige gebouwen waarbij de kantoren en de gangen zich aan de buitenzijden bevinden van de grote, centrale hal, die oorspronkelijk werd verlicht door daklichten die in de lengterichting waren aangebracht. De later in de hal aangebrachte verdiepingsvloeren en de bijbehorende ruimteverdeling zijn voor de bescherming van ondergeschikt belang. De kleinere, rechthoekige werkplaats is ook op deze wijze ingedeeld. Aan de zuidwestkant zijn de laboratoria en de werkplaats verbonden door tussenstukken, die bestaan uit kantoorruimten aan weerszijden van een gang. Oorspronkelijk waren alleen aan de buitenzijde (zuidwestzijde) van de gang kantoren aangebracht. De werkplaats staat in verbinding met het directiegebouw via een gang met kantoren aan weerszijden. Tevens is de werkplaats via een L-vormig tussenstuk verbonden met het noordelijke laboratorium. Dit tussenstuk bestaat uit een gang met kantoren langs het binnenhof. Het zuidelijke laboratorium is ongeveer in het midden van de bouwmassa op de verdieping via een galerij op kolommen verbonden met het directiegebouw. Het noordelijk laboratorium is via een gang vanuit het tussenstuk verbonden met het directiegebouw. Aan de noordoostkant van deze gang bevindt zich tegenwoordig op de begane grond een kantine, die voor de bescherming van ondergeschikt belang is. Het rechthoekige directiegebouw vormt het middelpunt van het Dr. Neherlaboratorium. Hier is onder een portiek de centrale entree aangebracht, die toegang geeft tot de hal. In de hal leiden trappen naar de verdieping met de voormalige directiekamers en het auditorium. Op de tweede verdieping ligt de voormalige kantine. De toren is aan de noordwestzijde van het directiegedeelte gebouwd, ter hoogte van de trappen, en bestaat uit een liftkoker, trappenhuis en schoorsteen. Trap en lift geven toegang tot een kleine ruimte en drie platforms bovenaan de toren. Het directiegebouw is onderkelderd, met onder andere een aparte kolenkelder.
Alle gevels van de laboratoria en de werkplaats zijn eenvormig, waarbij de eerste verdieping iets uitkraagt boven de begane grond en wordt afgesloten door een overstekend dakvlak. De gevels zijn opgetrokken boven een plint en bekleed met vierkante, licht gezandstraalde platen van schokbeton. De grote, rechthoekige vensterpartijen geven een sterke horizontale geleding aan de gevel. De dubbele stalen vensters zijn gevat in een kozijn van schokbeton, waarbij zowel het binnen- als buitenvenster is samengesteld uit vier ramen: om en om een raam met bovenlicht en een vast raam. Tussen de vensters op de begane grond is een liseenvormig element aangebracht, dat op de verdieping in vlakke vorm terugkomt. De lange achtergevel (zuidwest) laat een duidelijke geleding zien: de kopgevels van laboratoria en werkplaats risaleren ten opzichte van de gevels van de verbindende tussenstukken. De gevels van de tussenstukken zijn verder identiek maar hebben geen overkragend dak en bovenlichten in de ramen. De kopgevels van de laboratoria zijn ieder zeven venstertraveeën breed, de kopgevel van de werkplaats negen en de gevels van de verbindingsstukken zijn vier traveeën breed. In de zijgevels van de laboratoria zijn hijsportalen aangebracht. De 24 traveeën brede zuidoostgevel van het zuidelijk laboratorium heeft twee hijsportalen: één in de derde travee van links en één in de tiende travee van rechts. In de noordwestgevel van het noordelijk laboratorium, 28 traveeën breed, zijn de hijsportalen aangebracht in de derde travee van links en van rechts. De hijsportalen hebben haaks op de gevel staande, naar boven taps uitlopende wanden. Het portaal steekt door de dakrand heen en wordt recht afgesloten. De zijwanden van de portalen op het dak zijn voorzien van zeshoekige daklichten. De kopgevels van de laboratoria aan de noordoostkant zijn ieder zeven venstertraveeën breed. In de noordwestgevel van het zuidelijke laboratorium is links naast het hijsportaal een galerij op vierkante kolommen aangebracht. De galerij is op de verdieping dichtgezet met rechthoekige vensters, die uit vier kleine onderramen en vier grote bovenramen bestaan. De kolommen van de begane grond zijn doorgetrokken tussen de vensters. De galerij vormt de begrenzing van het zuidelijke binnenhof. Aan de noordoostkant van de werkplaats ligt het middelste binnenhof en tussen de werkplaats en het noordelijk laboratorium het noordelijk binnenhof. De gevels van de tussenstukken aan de zuidwestzijde van het zuidelijk en het noordelijk binnenhof zijn een latere toevoeging en van ondergeschikt belang voor de bescherming. Het directiegebouw is opgetrokken in beton, glas en een baksteen in kloostermopformaat. De entree bevindt zich onder een hoog, door betonnen kolommen ondersteunde portiek. De kolommen aan de buitenzijde zijn vierkant, de binnenste kolommen zijn rond en gecanneleerd. De kolommen dragen een uitkragende betonnen lijst, waarboven zich de bakstenen gevels bevinden van de directiekamers. Daarboven zijn rondom terugwijkend de glazen wanden van de kantine aangebracht, bestaand uit grote stalen kozijnen gevat in een betonnen constructie. Aan de zuidoostzijde is, over de hoogte van de directie- en kantineverdieping, de glazen pui van het trappenhuis aangebracht, met daarachter, over de volle breedte van het directiegebouw, het auditorium. Het auditorium is een vierkante betonnen doos met horizontale banden, dat gedragen wordt door vier vierkante betonnen kolommen. Zowel in de zuidoost- als in de noordwestgevel van het auditorium is onderaan een rij smalle, verdiept liggende vierkante venstertjes aangebracht. Aan de zuidwestkant zitten aan de bovenzijde, tegen de dakrand, een rij ronde openingetjes. Onder het auditorium is een tussenlid aangebracht, bestaande uit rond, dik glas in vierkante betontegels. De toren is geheel van beton en samengesteld uit een losstaande vierkante liftkoker en een vanuit een achthoekige plattegrond opgetrokken trappenhuis met binnenin een schoorsteen. In elk van de vier korte zijden van het trappenhuis is een verticale rij rechthoekige vensters aangebracht. De liftkoker en het trappenhuis zijn aan elkaar verbonden door steeds drie opengewerkte betonnen elementen, waarbij de twee openingen tussen de elementen weer achthoekig van vorm zijn. De twee onderste platforms zijn eveneens achthoekig van vorm, de bovenste, op de liftmachinekamer, is vierkant. Elke gevelzijde van de liftmachinekamer is verdeeld in zes vierkantjes. Tussen de lift en het trappenhuis naar het tweede platform bevindt zich een kleine, met glas dichtgezette ruimte die tegenwoordig als ontvangstruimte dienst doet.
De kantoren van de laboratoria, de werkplaats en de tussenstukken zijn nog steeds voorzien van hun oorspronkelijke (soms deels glazen) wanden als afscheiding naar de gang. In deze wanden zitten tevens originele deuren, sommige met matglazen ruiten, andere met doorzichtige ruiten. De relingen tussen de gang en de voormalige open hal van de laboratoria zijn op een aantal plaatsen nog steeds aanwezig. In de hoeken en het midden van de laboratoria en de werkplaats zijn ter plaatse gestorte gedraaide betonnen trappen aangebracht met ijzeren leuning. In het directiegebouw geeft een dubbele openslaande houten deur met glazen ruiten toegang tot het tochtportaal. Een tweede identieke set deuren komt uit in de hoge hal. De voorgevel en de linkerzijgevel van de hal bestaan uit een glazen pui, waarbij de grote ruiten van de pui in hout zijn gevat. De kolommen, de geleding van het plafond en de basaltblokken bestrating van buiten worden in de hal doorgezet, waardoor binnen en buiten naadloos in elkaar overgaan. De hal wordt gekenmerkt door een open structuur: achterin bevinden zich de trappen naar de verdiepingen en de galerij van de eerste verdieping steekt in de hal in. Op de wanden zijn kunstwerken aangebracht. Zowel in een gedeelte van de hal beneden als in de gang op de verdieping met de directiekamers zijn de vloeren bedekt met Noorse leisteen. Deze laatste gang is tevens voorzien van een lambrisering van teakhouten latten en een bekleding van de kolommen met vierkante glasmozaïekjes. In en om het gebouw zijn diverse kunstwerken geplaatst. Rond het venster in de voorgevel van het directiegebouw is een betonnen plastiek aangebracht van Theo van Nahmer, dat een wetenschappelijk medewerker aan de arbeid voorstelt. Rechts naast de ingang van het directiegebouw, in het portiek, steekt een bronzen figuur uit van prof. L.O. Wenkebach. In de hal bevindt zich sgraffito en keramiek van Anton Rovers en aan het eind van de gang tussen de directiekamers staat een plastiek van Toon Kelder.
Waardering
Het LABORATORIUMGEBOUW is van algemeen belang vanwege de cultuur- en architectuur- interieurhistorische waarden:
- als toonbeeld van de tendens in de wederopbouwperiode van het herstel en de groei van technische en wetenschappelijke voorzieningen;
- als voorbeeld van een kwalitatief hoogstaand architectonisch ontwerp met bijzondere gedetailleerde betonarchitectuur;
- vanwege de ruime toepassing van monumentale kunstwerken (grotendeels nog bewaard gebleven) die refereren aan communicatie, techniek, onderzoek en de bouwgeschiedenis van het laboratorium;
- als bijzonder object binnen het oeuvre van stedenbouwkundige en architect Van Embden; de eerste particuliere architect die een gebouw van de Rijksgebouwendienst ontwierp;
- als zeldzaam en kenmerkend voorbeeld van een industriële en functionalistische vorm van bouwen in de periode vlak na de Tweede Wereldoorlog;
- door de bouwtechnische waarde als vroeg voorbeeld van montagebouw met prefab beton elementen;
- als laboratorium en de daaruit voortgekomen innovaties die een grote bijdrage hebben geleverd aan de ontwikkeling van de telecommunicatie;
- door de hoge mate van gaafheid in hoofdvorm;
- door de hoge mate van gaafheid van materiaalgebruik;
- door de voor de wederopbouw kenmerkende toepassing van monumentale kunst;
- door de toegepaste betonconstructie, zowel uit- als inwendig;
- door de stedenbouwkundige waarde vanuit de zorgvuldige inpassing in de omliggende woonwijken en de beeldbepalende ligging binnen Leidschendam-Voorburg. De toren vervult een landmarkfunctie in het gebied.
Overige gegevens
Oorspronkelijke functies
Hoofdfunctie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functie | Verbijzondering | Toelichting |
---|---|---|---|---|---|
Ja | Cultuur, gezondheid en wetenschap | Onderwijs en wetenschap | Laboratorium |
Bouwactiviteiten
Werkzaamheid | Van | Tot | Nauwkeurigheid | Toelichting |
---|---|---|---|---|
vervaardiging
|
1950
|
1955
|
exact
|
Bouwtypen
Hoofdcategorie | Subcategorie | Bouwtypen | Toelichting |
---|---|---|---|
Cultuur, gezondheid en wetenschap | Onderwijs en wetenschap |
Bouwstijlen
Bouwstijl | Zuiverheid | Toelichting | Rijksmonumentnummer |
---|---|---|---|
n.v.t.
|
niet van toepassing
|