Inleiding

BEJAARDENVERZORGINGSCENTRUM De Aldenhof met omringende GROENAANLEG. Bij het 50-jarig bestaan in 1952 van de bouwvereniging Sint Servatius uit Maastricht kreeg de Maastrichtse architect J.H.A. Huysmans (1913-1974) opdracht een bejaardenverzorgingscentrum te ontwerpen. De bouw begon in 1953 en was in 1956 voltooid. De Aldenhof bestaat uit drie vleugels: het westelijke vijflaags voormalige verzorgingshuis (159 bedden) die via een haakse drielaagse tussenvleugel in verbinding staat met de oostelijke zeslaags galerijflat voor zelfstandig wonende bejaarden (54 tweepersoons woningen en 14 driepersoons woningen). De verbindingsvleugel vormt de belangrijke verbindende schakel tussen de twee hogere vleugels. In de verbindingsvleugel waren functies zoals recreatieruimte, kantoren, overdekt rustterras, verpleegsterskamers en enkele éénpersoons kamers ondergebracht.

De Aldenhof is tot stand gekomen door samenwerking tussen het Burgerlijk Armbestuur en de bouwvereniging Sint Servatius, die in het jaar van haar 50-jarig bestaan haar sociale taak had geherformuleerd: een belangrijke taak werd het bouwen voor specifieke groepen, waaronder bejaarden. Op verzoek van het Burgerlijk Armbestuur werd de capaciteit verdubbeld ten opzichte van het oorspronkelijke plan. Het Armbestuur huurde dit gedeelte vervolgens van bouwvereniging Sint Servatius.

Het bejaardenverzorgingscentrum is gebouwd op terrein van het voormalige ziekenhuis Calvariënberg, dat op de Calvarieweide bij het voormalige Sint Servaasbolwerk was gesitueerd. De groenbeplanting en tuinaanleg rond het gebouw maken integraal deel uit van de totale opzet waarbij deels is ingespeeld op de bijzondere historische situering van het gebouw nabij de voormalige stadsmuur en het voormalige Sint Servaasbolwerk. Het bejaardenverzorgingscentrum is markant en open gesitueerd op de hoek van de Calvariestraat en het Sint Servaasbolwerk en markeert de overgang van het deel van de stad dat voorheen binnen de stadsmuren lag en het gedeelte dat daarbuiten lag. In het park aan de zijde van de Calvariestraat staat een bronzen borstbeeld. Het gesigneerde beeld is vervaardigd door beeldend kunstenaar Albert.(J.A.) Meertens (1904 - 1917) en is in 1967 onthuld. Het borstbeeld staat op een natuurstenen sokkel met aan de voorzijde het familiewapen met de wapenspreuk 'antes morir que ser traidor' en de naam 'JHR.MR.Charles J.M. RUIJS DE BEERENBROUCK', de vooroorlogse RK staatsman (1873 - 1936), die onder meer korte tijd gouverneur van Limburg is geweest.

In 1984 zijn de verbindingsvleugel en het gedeelte aan het Sint Servaasbolwerk gerenoveerd. De verbindingsvleugel is verbreed en er ontstond een nieuwe zuidgevel. De vensters in de noordgevel zijn vergroot. De interne structuur en de functies van de verbindingsvleugel zijn gewijzigd. In het voormalige verzorgingshuis aan het Sint Servaasbolwerk en later ook in de vleugel aan de Calvariestraat, zijn twee appartementen samengevoegd tot één appartement. De kapel op de begane grond van de galerijflat is heringericht. In de noordelijke hoek tussen de verbindingsvleugel en de galerijflat is een uitgebouwde toegang toegevoegd. De toegangspartij van het voormalige verzorgingshuis is gewijzigd. Thans (2009) is nagenoeg het gehele gebouw van kunststof kozijnen (onder meer van vensters, balkondeuren) voorzien waarbij een groot deel van de vensters een gewijzigde indeling kreeg. Het bejaardenverzorgingscentrum omvat thans 38 galerijwoningen voor senioren en 62 corridorwoningen voor senioren.

Omschrijving

Het BEJAARDENVERZORGINGSCENTRUM met GROENAANLEG bestaat uit twee evenwijdige vleugels die ten opzichte van elkaar verschoven zijn en verbonden zijn door een verbindingsvleugel, omringd door een sobere groenaanleg. De vleugels zijn via een korte, lagere verbindingsvleugel met elkaar verbonden. De drie vleugels hebben een rechthoekige plattegrond en platte daken. Het gebouw is uitgevoerd in een betonskelet dat zichtbaar gelaten is. De drie modernistische vleugels hebben elk een eigen karakter en zijn zorgvuldig geproportioneerd en gedetailleerd. Huysmans zocht nieuwe uitdrukkingsmogelijkheden voor het gebruik van beton. Het individuele karakter van de zelfstandige woningen wordt door de betonnen balkons met geperforeerde borstweringen benadrukt. De gevels van het verzorgingshuis zijn als één zelfstandig geheel ontworpen. Het collectieve karakter wordt gemarkeerd door de betonnen luifel bij de centrale entree. De vullingen van het betonskelet zijn grotendeels uitgevoerd in lichtgele genuanceerde baksteen die in wild verband is gemetseld. Onder het hele gebouw is een souterrain.

Galerijflat: De meeste woningen in de zeslaags-galerijflat bevinden zich in het lange deel van de flat, ten noorden van de verbindingsvleugel. Een groot gedeelte van de lange westgevel wordt gekenmerkt door vier series van twee gekoppelde en een rij enkele balkons over de hele hoogte van de flat. De balkons zijn aangebracht tussen uitkragende betonnen wanden en vloeren. In de smalle, terugliggende verticale, baksteen geveldelen is op elke verdieping een vierkant venster geplaatst. De overige geveldelen (noord- en zuidgedeelte) zijn opgetrokken in genuanceerde gele baksteen. In deze geveldelen en ter plaatse van het souterrain, zijn reeksen vierkante vensters geplaatst. Ter plaatse van de hoofdingang en het trappenhuis is een dubbele verticale betonnen vensterband aangebracht waarvan de ramen afgeronde hoeken hebben. Aan het noordelijke gedeelte van de lange oostgevel bevinden zich de overdekte galerijen. De gevel wordt vertikaal geleed door bakstenen penanten en door het betonskelet. Tussen de penanten en het betonskelet zijn de borstweringen van de galerijen aangebracht. Nabij de achteringang is een hoge bakstenen schoorsteen uitgebouwd. Ter plaatse van het trappenhuis en de achteringang bestaat de gevel uit een vertikaal gericht betonnen raamwerk met staande stalen vensters en een deur. In het bakstenen zuidelijkste geveldeel zijn reeksen vierkante vensters geplaatst en op de hoek op de begane grond een driedelig, staand glas-in-betonraam.

De kopse zuidgevel heeft op de begane grond ter plaatse van de tweelaags kapel in het midden een uitspringend bakstenen geveldeel met rond glas-in-lood raam met betonnen traceringen. Aan weerszijden hiervan is een terugliggende verticale band met glas-in-betonramen. Nabij elke hoek is een uitkragende, mosgroen geschilderde betonnen zijwand aangebracht. Op de verdiepingen zijn naast elkaar twee balkons aangebracht tussen uitkragende betonnen wanden en vloeren. De kopse noordgevel heeft ter plaatse van het uitspringende bakstenen trappenhuis een dubbele verticale betonnen vensterband waarvan de ramen afgeronde hoeken hebben. Het terugliggende bakstenen geveldeel heeft een serie uitkragende balkons met vernieuwde puien. Alle balkons en de galerijen hebben markante betonnen, geperforeerde, mosgroen geschilderde borstweringen. Nabij de zuidoosthoek is een klein bakstenen eenlaags gebouw vanwaar, via een koker, de bevoorrading naar de kelder plaats kan vinden.

Verbindingsvleugel: De korte drielaags verbindingsvleugel is aan de zuidzijde op de eerste en tweede bouwlaag uitgebouwd zodat hier de achtergevel (zuidgevel) grotendeels vernieuwd is. De bakstenen noordgevel is horizontaal geleed door het witgeschilderde betonskelet van de vloeren. Vóór de gevel is een smalle hellingbaan die fietsers toegang geeft tot het souterrain.

Voormalig verzorgingshuis: De hoofdingang van deze vijflaags vleugel bevindt zich in de lange, westelijke, vlakke voorgevel en heeft een forse betonnen luifel. In het portiek is een betonnen figuratief reliëf aangebracht. Boven deze ingang bestaat de gevel over de hele hoogte uit een verticaal gericht betonnen raamwerk met staande stalen vensters. Aan weerszijden van de ingangspartij wordt de gevel vertikaal geleed door de ritmische afwisseling van het uitkragende betonskelet, een bakstenen penant en een rij vensters met betonnen borstweringen. Aan de bovenzijde wordt de reeks afgesloten door een horizontale betonnen band. De lange oostelijke achtergevel heeft twee dezelfde reeksen. Hierbij is één verticale rij hangende betonnen balkons aangebracht. Van zowel de voor als de achtergevel zijn de meest noordelijke en zuidelijke geveldelen, net als het middelste gedeelte van de achtergevel, opgetrokken in baksteen. Hier zijn reeksen vierkante vensters geplaatst. De achtergevel heeft ook een aantal rechthoekige vensters. Beide bakstenen kopgevels hebben, ter plaatse van het trappenhuis, boven de centraal in de gevel geplaatste toegang, een opvallende verticale vensterband over de hele hoogte van de flat. De vensterband is opgebouwd uit rijen overhoeks geplaatste glazen bouwstenen. Aan weerszijden van de vensterband is een verticale rij hangende betonnen balkons aangebracht. Alle balkons hebben een betonnen borstwering aan de voorzijde. De zijkanten bestaan uit een ijzeren hekwerk.

Interieur: De hoofdstructuur van de flat met woningen gelegen aan een galerij is gehandhaafd. De galerij wordt ontsloten via een trappenhuis aan het noordelijke kopse eind en via een centraal trappenhuis met lift nabij de verbindingsvleugel. Hier bevindt zich ook de centrale hal. De wanden van het centrale trappenhuis zijn uitgevoerd in gele genuanceerde baksteen met open stootvoegen. Op de zuidelijke kop is op de begane grond de voormalige kapel met tribune voor bedlegerigen. In de kapel zijn aan de oost- en zuidzijde over de hele tweelaags hoogte verticale vensterbanden met symmetrische geometrische motieven van glas-in-beton aangebracht. Een glas-in-loodraam met betonnen traceringen is gesigneerd door 'W vd Wijngaert '56'. De westzijde van de kapel heeft enkele verticale vensterbanden. In zowel de galerijflat als het voormalige verzorgingshuis zijn twee appartementen/kamers tot één woning samengevoegd. In de galerijflat is een aantal oorspronkelijke poetskasten en droogkamers, die vanaf de galerij toegankelijk zijn, gehandhaafd. De hoofdstructuur van het voormalige verzorgingshuis met aan weerszijden van een inpandige gang corridorwoningen, met een trappenhuis op beide kopse einden en met een centrale hal met trappenhuis en lift is gehandhaafd. De indeling van de souterrains onder de drie vleugels met (houten) bergingen is grotendeels gehandhaafd. Onder het souterrain van de galerijflat is een kelder met onder meer een lucht- en bevoorradingskoker naar maaiveldniveau. De twee hoge gebouwdelen zijn bewust evenwijdig aan de hoogtelijnen van het licht aflopende terrein geplaatst. De Aldenhof is geïntegreerd in een overwegend sobere groenaanleg met gazons en solitairen, waarbij is ingespeeld op een bestaande parkaanleg. Deze was met lichtgebogen paden en boomgroepen aangelegd rond het ziekenhuis Calvariënberg ter plaatse van de geslechte stadsverdedigingswerken. De begrenzing van de groenaanleg wordt aan de zijde van het Sint Servaasbolwerk en de Calvariestraat gemarkeerd door een reeks lage afgeschuinde betonnen blokken als schampstenen.

Waardering

Het BEJAARDENVERZORGINGSCENTRUM De Aldenhof met GROENAANLEG is van algemeen belang als toonbeeld van een bejaardenverzorgingscentrum uit de Wederopbouwperiode vanwege:

-de cultuurhistorische waarde en van sociaal-historische betekenis als uitdrukking van een nieuwe ontwikkeling in de ouderenhuisvesting waarbij meer differentiatie (combinatie van zelfstandig en verzorgd wonen van ouderen, ongeacht hun afkomst) en gemeenschappelijke voorzieningen, waaronder een groene omgeving, mogelijk waren mede dankzij rijkssteun en de samenwerking tussen bouwvereniging Sint Servatius en het Burgerlijk Armbestuur.

-de cultuurhistorische waarde voor de ontwikkeling binnen het zorgstelsel, waarbij de ouderenzorg vrij komt van het imago van armenzorg. Het is een mijlpaal in de naoorlogse bejaardenhuisvesting en een symbool voor herrezen Nederland.

-het bijzondere belang voor het oeuvre van de Maastrichtse architect J.H.A. Huysmans die op een ingetogen wijze zocht naar nieuwe uitdrukkingsmogelijkheden voor het gebruik van beton. De Aldenhof is daarnaast van architectuurhistorische waarde vanwege de esthetische kwaliteit van het ontwerp, waarbij de groenaanleg deel uitmaakt van de totale opzet;

- het bijzondere en afwisselende materiaalgebruik en zorgvuldige proportionering en detaillering;

- de situationele waarde vanwege de ruime en open situering in de groenaanleg en vanwege de beeldbepalende betekenis voor het aanzien van de wijk. Hij heeft ensemblewaarde vanwege de betekenis van het bejaardenverzorgingscentrum in relatie tot de historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de groenaanleg.