Historische Tuin- en Parkaanleg.

OMSCHRIJVING

Onderdeel B/C, HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG

Kort voor de bouw van het huis in de jaren 1745-1746 werd door Jacob Marot ter plaatse een formele aanleg geschapen, hoofdzakelijk bestaande uit rechte, haaks en diagonaal op elkaar staande laanpatronen. In 1765 werd het terrein rond het huis door aankopen uitgebreid. In die tijd kwam de ijskoepel/kelder in het westelijk deel van het park tot stand (zie onderdeel H). De formele aanleg staat afgebeeld op een landmeterskaart van J.G. Berger uit omstreeks 1765. Tuinarchitect J. Posth (1763-1831) was in 1797 verantwoordelijk voor een verandering in landschappelijke stijl. Een aantal jaren later (1802-1804) ontwierp hij voor de dezelfde familie Brantsen de landschappelijke aanleg op Zypendaal in Arnhem. De kadastrale kaart van omstreeks 1830 van Rhederoord en omgeving geeft het beeld van een overgang tussen formeel en landschappelijk: restanten van de formele aanleg zijn herkenbaar in de direct om het huis gelegen boomgaarden en 'broeituinen', alsmede in de rechte, westelijke oprijlaan, een nieuw element is een langgerekte waterloop, deels verbreed tot vijvers, met aan een van de vijvers een koepel. Van een volgende landschapsarchitect, Hendrik van Lunteren, is een ontwerptekening bewaard gebleven uit 1840. Met name rond het huis heeft de aanleg een meer landschappelijk karakter gekregen, met vloeiende lijnen en open en gesloten delen. De broeituinen ten zuiden van het huis zijn verdwenen. Van Lunteren maakte zowel voor als achter het huis weidse uitzichten naar de IJssel en naar de heuvels van de Veluwezoom. In 1868 wordt Rhederoord heringericht, wat deels te maken zal hebben met de aanleg van de spoorverbinding Arnhem-Zutphen (1862-1865). Tuinarchitect C.E.A. Petzold (1815-1891) voerde aanzienlijke wijzigingen door. De buitenplaats kreeg een meer open karakter met slingerpaden, diverse doorzichten, gestoffeerd met een groot aantal boomgroepen. Het zicht in de richting van de IJssel werd in 1868 door Petzold gedeeltelijk beplant met bomen en heesterpartijen. Tevens legde hij, achter het huis, een min of meer symmetrische wandeling aan naar de heuveltop. Van zijn hand is een compleet beplantingsplan met bomen en heesters bewaard gebleven. De oprijlanen werden deels verlegd en kregen een licht gebogen vorm. Bij het huis ontwierp Petzold terrassen met trappen aan de zuidzijde als overgang naar het park. Aan de noordzijde ontwierp hij een cirkelvormig perk met fontein. Tuinarchitect L.A. Springer (1855-1940) paste in overleg met architect J.W. Hanrath (1867-1932) die omstreeks 1912 een verbouwing aan het huis uitvoerde, de aanleg aan. De bijgebouwen aan het voorplein werden gesloopt om nieuwe uitzichten te scheppen. De balustrades aan de zuidkant en het voorplein dagtekenen van deze tijd. Springer richtte de bloemperken op de terrassen opnieuw in.

Centraal in de buitenplaats staat op een hoogte het huis Rhederoord (onderdeel A). Dankzij de hoge ligging heeft men vanuit het huis een fraai uitzicht in zuidelijke richting. Het huis is bereikbaar via twee gebogen oprijlanen. De westelijke oprijlaan begint aan de Hoofdstraat en heeft tegenwoordig een laanbeplanting met eiken, beuken en tamme kastanjes. De oostelijke oprijlaan begint aan de Parkweg en is beplant met forse beuken. Het begin van zowel de westelijke als de oostelijke oprijlaan wordt gemarkeerd door twee kolommen en hekwerk (onderdeel M en N). Ook staat bij beide ingangen een portierswoning (onderdeel F en G). Het terrein tussen de Hoofdstraat en de oprijlanen, alsmede richting Veluwezoom heeft nog in belangrijke mate het karakter van de door Petzold ontworpen aanleg. Het omvat in hoofdlijnen een open weidegebied beplant met verspreid gelegen boomgroepen. Onder deze boomgroepen bevindt zich een tweetal bijzondere boomgroepen die in de jaren 1868-1869 is aangeplant. Het betreft hier een groep van vier en een groep van zes Sequoiadendrons die tot de meest geslaagde oudere aanplantingen van mammoetbomen in Nederland behoren. In het lager gelegen deel van het voorterrein langs de Hoofdstraat liggen langgerekte, enigszins slingerende, vijverpartijen. Aan de oostzijde van het voorterrein bevinden zich de voormalige oranjerie (niet beschermd) en een voormalige, ommuurde moestuin (onderdeel O).

Vermeldenswaardig zijn de open delen direct bij het huis met o.a. rododendrons en "coniferen". In zuidelijke richting ligt de parkweide met boomgroepen naar ontwerp van Petzold. In noordelijke richting is een langgerekte vista, gestoffeerd met boomgroepen en heesters (rododendrons). Voorts bevinden zich in dit deel van het buitenplaats een heuvel met daarin een ijskelder, waarop de restanten van een koepel (onderdeel H), en nabij de Parkweg het voormalige koetshuis (onderdeel D).

Het huis wordt aan drie zijden grotendeels omgeven door een gemetselde KEERMUUR met tussen deze muur en het huis TERRASSEN met bloemperken. Aan den oordzijde worden de tuinen van het voorplein gescheiden door een ijzeren hekwerk.De keermuur heeft aan de zuidzijde in het midden en op de hoeken uitspringende delen en was oorspronkelijke van een natuurstenen balustrade voorzien die deels nog aanwezig is. Het aan de keermuur grenzende terras heeft een L-vorm en bevindt zich aan de zuid- en de oostzijde van het huis. Aan de zuidzijde bevinden zich twee aan drie zijden door paden omgeven rechthoekige gazons waarop zich telkens een aanleg bevindt die bestaat uit vijf met elkaar verbonden cirkels uitgevoerd in dubbele rijen buxus met tussenruimten voor bloemperken. Aan de oostzijde bevindt zich een gazon. Aan dit terras grenst een tweede hoger gelegen terras dat direct rond het huis gelegen is en door middel van een met hardsteen afgedekte L-vormige muur van het laagste terras gescheiden wordt. Beide terrassen zijn door middel van een viertal hardstenen trappen te bereiken. Deze trappen bevinden zich respectievelijk ter hoogte van de middenrisaliet van het huis, uiterst links hiervan, op de hoek van de twee poten van de L-vormige muur en aan de oostzijde. Aan de zuidzijde bevindt zich een door een pad omgeven rechthoekige gazon met een centraal gelegen door klimop omgeven vijver met aan weerszijden een broderie gevormd door een rechthoek met op de hoeken driekwart cirkels en aan de lange zijden in het midden een halve cirkel. De figuur is ingevuld met dubbele rijen buxus. In ieder figuur bevindt zich in het midden een cirkelvormige buxushaag. Op de hoeken van het gazon bevinden zich een twee bolvormig gesnoeide taxussen. Aan de zijden van de zijgevels bevinden zich gazons. Het gazon aan de oostzijde heeft aan de zijde van de keermuur een lage buxushaag. Het voorplein heeft de vorm van een halve ellipsboog met aansluitend twee halve ellipsbogen. De keermuur die deze vorm volgt is opgetrokken in baksteen en wordt afgedekt door natuursteen. De plaats van de vroege balusters is herkenbaar. Aan de noordwestzijde bevindt zich een brede hardstenen trap van vier treden naar het gazon van het sterk glooiende park.

Waardering

HISTORISCHE TUIN-EN PARKAANLEG behorend tot de historische buitenplaats Rhederoord, van algemeen cultuurhistorisch en tuinhistorisch belang

- als goed voorbeeld van de late Engelse Landschapstijl en van de Nieuw Architectonische Tuinstijl.

- als dragend onderdeel van de historische buitenplaats Rhederoord.

- van belang voor het oeuvre van J.W. Hanrath wegens meerdere door hem voor het buitenplaats ontworpen bouwwerken.

- van belang voor het oeuvre van C.E.A. Petzold.

- van belang voor het oeuvre van L.A. Springer.