Registergegevens

Monumentgegevens

Monumentnummer
531454
Complexnummer
531452 - NHW-Fort Nieuwersluis
Inschrijving register
Kadaster deel/nr
82690/138
Internationaal kenteken
Nee
Kadastrale aanduiding
Loenen C 968
Nieuwersluis, Fort Nieuwersluis

Omschrijving

Cluster 17. Toren, Gebouw A.

NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE

Inleiding

TOREN, gebouw A, als onderdeel van een rond het midden van de 19de eeuw gebouwd, met aardwerken versterkt fort ter verdediging van het rivieracces van de Vecht en van het spooracces van de lijn Utrecht - Amsterdam. Fort Nieuwersluis is in zijn huidige vorm ontstaan uit het vergraven van de op de westoever van de Vecht gelegen 17de-eeuwse vestingwerken van Nieuwersluis. Dit gebeurde in twee fasen, namelijk in 1849, toen de toren werd gebouwd en tijdens de grootscheepse vernieuwing in 1880-1882, waarbij het fort zijn huidige vorm verkreeg. Fort Nieuwersluis diende ter verdediging van enkele inundatiewerken en relatief groot aanta lineaire accessen. Het fort was, in tegenstelling tot de meeste verdedigingswerken uit de Oude en Nieuwe Hollandse Waterlinie, gericht op een aanval uit het zuiden. Deze zou kunnen plaats vinden nadat het Vechtacces was gepasseerd. In 1849-1851 werd het torenfort gebouwd, nog voordat het forteiland zijn huidige vorm kreeg. Torens op forten hebben gewoonlijk een ongeveer cirkelvormig grondplan met een diameter van enkele tientallen meters en ze worden omgeven door een droge of een natte gracht. Ze zijn twee of drie verdiepingen hoog en bestaan uit zwaar - meters dik - metselwerk. Uitgangspunt was dat de ronde vorm goed bestendig was tegen inslagen van kanonvuur, terwijl de defensieve kracht naar alle richtingen min of meer gelijkwaardig kon zijn. Door opstelling van ver reikend geschut bovenop de torens - waar tevens de uitkijk was gevestigd - dacht men in een gunstige verdedigende positie te verkeren. Voor de nabije verdediging dienden (talrijke) schietgaten voor geweer. De toren op Fort Nieuwersluis werd vooral gebouwd met het oog op de verdediging van de in 1843 aangelegde spoorlijn Utrecht-Amsterdam. Het bleek vanwege de verbetering van het geschut echter al snel een kwetsbaar object. Met de grootscheepse verbetering van het fort in 1880-1882 werd de toren aan de zuidzijde aangeaard, de separate gracht gedempt en de brug gesloopt. In 1880-1882 had het bouwwerk de functie van logies voor manschappen en officieren, keuken en berging van buskruit en projectielen. In 2002 hebben herstellingen plaatsgevonden, waarbij onder meer een nieuwe dakdekking is aangebracht. Tegenwoordig huizen er vleermuizen in de toren. De schietgaten zijn dichtgezet.

Omschrijving

De TOREN, gebouw A, ligt aan de oostzijde van het Fort Nieuwersluis. Het is een cirkelvormig bakstenen bouwwerk met een diameter van ruim 28 meter en een hoogte van ongeveer 9 meter (in oorsprong was dit 10 meter). Van deze hoogte liggen enkele meters beneden maaiveldniveau. De muren van de toren zijn een meter dik en relatief recent aan de buitenzijde grotendeels gecementeerd, waarbij ronde gaten zijn aangebracht. De toren is vanuit de zuidzijde en aan de bovenzijde grotendeels aangeaard. De ingang, in de ongedekte noordzijde van de toren, bestaat uit een getoogde door vensternissen geflankeerde dubbele deur. Boven de deur staat in een sluitsteen het jaartal 1850. Het interieur bestaat uit kernring, waarbinnen de middenpijler met druipkoker voor de opvang van regenwater is geplaatst. De kernring is in twee ruimten verdeeld en wordt omgeven door een spouwgang. Om de kernring heen bevinden nog twee ringen. In elke van deze ringen is een aantal kleinere, overwelfde vertrekken afgescheiden. De ruimten in de buitenste ring waren ingericht als kazematten en waren elk voorzien van drie schietgaten. Deze zijn nu dicht gemetseld.

Waardering

De TOREN, Gebouw A, van Fort Nieuwersluis is van algemeen belang vanwege:

* Cultuurhistorische waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zoals deze is ontworpen door C.R.T. Kraijenhoff en in eerste aanleg vanaf 1815 door hem, Jan Blanken en majoor-ingenieur Willem Offerhaus is gerealiseerd en daarna door anderen gedurende ongeveer 125 jaar is versterkt en verbeterd.

* Architectuurhistorische waarden, in het bijzonder als uiting van de militair-strategische bouwkunde, die gebaseerd is op:

a. het systeem van inundatie en accesverdediging (19de eeuw),

b. de wedloop met de zich versterkende offensieve middelen (19de eeuw).

Het betreft hier een onderdeel uit ongeveer 1850, namelijk een voorbeeld van een toren op een fort bij een aantal accessen, namelijk een rivieracces met de oeveraccessen en een spoorwegacces.

* Ensemblewaarde en situationele waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tevens vanwege de functionele en fysieke samenhang met de overige onderdelen van het complex.

* Het onderdeel is relatief zeldzaam omdat het een van de weinige bestaande torens in Nederland is en het is representatief voor de ontwikkeling van dit forttype omdat het om militair-strategische redenen rond 1880 is voorzien van een beschermende aanaarding, onder gelijktijdig terugbrengen van de hoogte.

* Het onderdeel is redelijk goed bewaard omdat talrijke kenmerkende onderdelen in exterieur en interieur, ondanks gedeeltelijk dichtzetten, behouden of herkenbaar zijn gebleven.

Dit monument maakt onderdeel uit van complexnummer 531452. Hier vindt u meer informatie over het complex en de bijbehorende monumenten.

Overige gegevens

Oorspronkelijke functies

Hoofdfunctie Hoofdcategorie Subcategorie Functie Verbijzondering Toelichting
Ja Verdedigingswerken en militaire gebouwen Fort, vesting en -onderdelen Torenfort

Bouwtypen

Hoofdcategorie Subcategorie Bouwtypen Toelichting
Verdedigingswerken en militaire gebouwen Fort, vesting en -onderdelen

Bouwstijlen

Bouwstijl Zuiverheid Toelichting Rijksmonumentnummer
n.v.t.
niet van toepassing