Cluster 21. Damsluis A (bij Tienhoven).

NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE

Inleiding

DAMSLUIS A (bij Tienhoven), als militair waterbouwkundig onderdeel van de voorzieningen ten dienste van inundatie en peilbeheersing van de Bethunepolder en het Fort bij Tienhoven. Het verdedigingssysteem van de Nieuwe Hollandse Waterlinie was in de eerste plaats gebaseerd op het gecontroleerd onder water zetten van (grote) terreinoppervlakken. Gecontroleerde inundatie vergde een ingenieus systeem van waterwerken, zoals sluizen, stuwen en kanalen, waarmee het noodzakelijke peil snel en binnen nauwe grenzen gesteld en gehandhaafd kon worden. Er werden vele verschillende typen sluizen toegepast, afhankelijk van de plaats waar ze in het systeem functioneerden. Soms werden reeds bestaande scheepvaart-, uitwaterings- of keersluizen gebruikt, maar ook zijn er vele nieuwe gebouwd of bestaande (sterk) aangepast. Soms moesten locale peilverschillen tussen afzonderlijke poldereenheden worden overbrugd door het opnemen of gebruiken van keersluisjes in bestaande kades of dijken. Hiertoe zijn vaak schotbalkkeringen in vaarten of zelfs in coupures in kades toegepast, maar ook zogenoemde verlaten met houten of ijzeren hefdeuren of duikers met schuiven zijn voor dit doel benut. Bij de inrichting als inundatiekanaal respectievelijk inundatiekade van de Tienhovensche Vaart en de Nieuweweg omstreeks 1880 zijn onder meer enkele damsluizen gebouwd, waarvan een in een zijvaartje langs het bebouwingslint van Tienhoven, ongeveer 3,5 km oostnoordoostelijk van het Fort bij Tienhoven. Deze sluis kwam tot stand in samenhang met de droogmaking van de uitgeveende Bethunepolder in 1880; deze zou echter bij oorlogsdreiging weer geinundeerd moeten kunnen worden en afgesloten. Tevens moesten het peil van de vaart en van de gracht van het Fort bij Tienhoven gehandhaafd blijven. Een identieke sluis bevindt zich in de Tienhovensche Vaart omstreeks 200 m westelijk van het Fort bij Tienhoven.

Omschrijving

DAMSLUIS A (bij Tienhoven) in het noordelijk eind van de vaart langs de oostzijde van het bebouwingslint van Tienhoven. Het vaartje mondt ter plaatse uit in de Tienhovensche Vaart. De damsluis, gebouwd rond 1880, bestaat uit twee in de vaart uitgemetselde, ca. 2,5 meter brede landhoofden, met afgeronde hoeken. Beide hoofden zijn voorzien van een tweetal verticale schotbalksleuven die in natuursteenblokken zijn uitgevoerd. De sleuven zijn bedoeld voor het plaatsen van schotbalken. Bovenop de ongeveer 3,5 meter uiteen gelegen landhoofden bevinden zich natuurstenen dekplaten; davits voor het neerlaten van schotbalken ontbreken, maar er zijn pennen waarmee deze bevestigd konden worden.

Waardering

De DAMSLUIS A (bij Tienhoven) is van algemeen belang vanwege:

* Cultuurhistorische waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zoals deze is ontworpen door C.R.T. Kraijenhoff en in eerste aanleg vanaf 1815 door hem, Jan Blanken en majoor-ingenieur Willem Offerhaus is gerealiseerd en daarna door anderen gedurende ongeveer 125 jaar is versterkt en verbeterd.

* Architectuurhistorische waarden, in het bijzonder als uiting van de militair-strategische bouwkunde, die gebaseerd is op het systeem van inundatie en accesverdediging (19de eeuw),

Het betreft hier een van rond 1880 daterende, aan de militair-strategische bouwkunde gerelateerde uiting van historische waterbouwkunde, namelijk een damsluis (schotbalkensluis) ten dienste van het stellen en op peil houden van militaire inundatie.

* Ensemblewaarde en situationele waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie in het algemeen en vanwege de functionele en fysieke samenhang met de overige onderdelen van het complex en met het inundatiekanaal de Tienhovensche Vaart en het Fort bij Tienhoven in het bijzonder.

* Het onderdeel is representatief omdat het de toepassing van speciaal voor dit doel gebouwde (dam)sluizen in het functioneren van de Nieuwe Hollandse Waterlinie onderstreept en illustreert.

* Het onderdeel is redelijk gaaf bewaard omdat hoofdvorm en bouwkundige detaillering goed herkenbaar zijn gebleven.