Cluster 12. Gemaal en bijbehorende waterwerken.

NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE

Inleiding

GEMAAL EN BIJBEHORENDE WATERWERKEN langs de oostoever van de Vecht, als civiele en militaire faciliteiten voor de waterbeheersing van de Polder Dorssewaard, ten noordoosten van het dorp Vreeland. Het verdedigingssysteem van de Nieuwe Hollandse Waterlinie was in de eerste plaats gebaseerd op het gecontroleerd onder water zetten van (grote) terreinoppervlakken. Gecontroleerde inundatie vergde een ingenieus systeem van waterwerken, zoals sluizen, stuwen, vaarten en kanalen, waarmee het peil snel en binnen nauwe grenzen gesteld en gehandhaafd kon worden. De vaarten en kanalen waren vaak reeds ter plaatse aanwezig en vergden dan hoogstens enige aanpassing, maar in een aantal gevallen zijn ze speciaal ten dienste van de waterlinie gegraven. Soms vergde inundatie (of het ongedaan maken of reguleren daarvan) de inzet van een gemaal en / of bijbehorende waterwerken; dit was onder meer het geval bij de Polder Dorssewaard. Interieur bevat onder meer een centrifugaalpomp, met oorspronkelijk een petroleummotor; thans elektrisch aangedreven. Aan drie zijden door sloten en weiland omgeven en bereikbaar via bruggetje.

Omschrijving

GEMAAL EN BIJBEHORENDE WATERWERKEN langs de oostoever van de Vecht en gebouwd in 1895 ten behoeve van de waterhuishouding van de Polder Dorssewaard. Klein, rechthoekig, bakstenen gebouw, gedekt door met gesmoorde pannen belegd zadeldak tussen geschouderde tuitgevels. Het gebouwtje staat op een massieve plint, is drie traveeën breed en bevat aan de ingangszijde links een getoogde toegang met opgeklampte houten deur en rechts hiervan twee getoogde, door gietijzeren roeden verdeelde vensters binnen rechthoekige spaarvelden. Overliggende langsgevel met drie blinde spaarvelden. De kopse zijden voorzien van spaarvelden met dubbele spits. Gedenksteen met inscriptie eerstesteenlegging jhr. J.A.F. Backer.

Waardering

* Cultuurhistorische waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse waterlinie zoals deze is ontworpen door C.R.T. Kraijenhoff en in eerste aanleg vanaf 1815 door hem, Jan Blanken en majoor-ingenieur Willem Offerhaus is gerealiseerd en daarna door anderen gedurende ongeveer 125 jaar is versterkt en verbeterd.

* Architectuurhistorische waarden, in het bijzonder als uiting van een aan de militair-strategische bouwkunde gerelateerde bebouwing, die gebaseerd is op het systeem van inundatie en accesverdediging (19de eeuw),

Het betreft hier een aan de militair-strategische bouwkunde gerelateerde uiting van historische waterbouwkunde, namelijk een gemaal uit 1895.

* Ensemblewaarde en situationele waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tevens vanwege de functionele en fysieke samenhang met de overige onderdelen van het complex.

* Het onderdeel is representatief (karakteristiek) omdat het een voorbeeld is van een gemaal met nevenfunctie binnen de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

* Het onderdeel is goed bewaard omdat hoofdvorm, bouwkundige detaillering en verschillende onderdelen nog aanwezig en goed herkenbaar zijn.