Sluiswachterswoning (Werkhoven).

NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE

Inleiding

SLUISWACHTERSWONING (Werkhoven), daterend van omstreeks 1870 en gebouwd aan de westzijde van de schutsluis met stuw / damsluis in de Kromme Rijn. Buiten tijden van militaire oefening of mobilisatie fungeerde de sluis vooral als schutsluis ten behoeve van lokale scheepvaart; verdedigingsmiddelen zijn in het terrein niet aangetroffen. De woning is als onderdeel van de waterwerken ten dienste van eventuele inundatie van het gebied ten zuidoosten van Utrecht tot stand gebracht en werd daarom gefinancierd door het Departement van Oorlog. In de toegepaste architectuur van dergelijke woningen bestond geen uniformiteit; het gebruikte bouwmateriaal varieerde, maar bestaat gewoonlijk uit baksteen of hout, terwijl ook het aantal bouwlagen verschilde. Ook voor wat betreft de locatie van een wachterswoning zijn geen duidelijke standaarden en de lokale omstandigheden zullen hierbij een grote rol hebben gespeeld. De ongeveer tegelijkertijd gebouwde sluiswachterswoningen te Cothen en bij Werkhoven vertoonden echter wel belangrijke onderlinge overeenkomsten in bouwtrant. Deze zijn mettertijd evenwel vervaagd of zelfs uitgewist. Zo hebben diverse moderniseringen plaatsgevonden, onder meer in de vorm van vernieuwing van ramen en kozijnen en het realiseren van een aanbouw aan de linker kopse gevel. Een (vroegere,) met ventilatiespleten uitgeruste schotbalkenloods is mogelijk (al in een vroegere fase) gesloopt, om delen hiervan tegen de rechter kopse gevel opnieuw te gebruiken bij het bouwen van een schuur. In dakvlakken tuimelramen. Het interieur is niet bezocht.

Omschrijving

SLUISWACHTERSWONING (Werkhoven) gelegen aan het begin van een landtong ten westen van de schutsluis in de Kromme Rijn. De oorspronkelijke woning is gebouwd op een rechthoekige plattegrond (ca. 12 x 8 m) en wordt gedekt door een met rode pannen gedekt zadeldak waarvan de daknok ongeveer zuidoost-noordwest is gericht - evenwijdig met de sluis. Houten windveren met makelaar. De woning telt één bouwlaag en is in de daknok voorzien van twee gemetselde rookkanalen. De geheel in baksteen opgetrokken woning kent een wit geschilderde bepleistering van de kopse gevels. De symmetrische, zuidoostelijke langsgevel (hoofdgevel) bezit een centrale toegangsopening, geflankeerd door tweemaal twee vensters; alle gevelopeningen met gestrekte boog. Goot gesteund door enkele ijzeren beugels en gevel voorzien van enkele rozetankers. In linker kopse gevel een smallere vensteropening. Rechter kopse gevel kent een onder met pannen gedekt lessenaardak gebrachte aanbouw met kenmerken van een schotbalkenloods. In de beide topgevels vensters.

Waardering

SLUISWACHTERSWONING (Werkhoven) aan de zuidwestzijde van de sluis is van algemeen belang vanwege:

* Cultuurhistorische waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zoals deze is ontworpen door C.R.T. Kraijenhoff en in eerste aanleg vanaf 1815 door hem, Jan Blanken en majoor-ingenieur Willem Offerhaus is gerealiseerd en daarna door anderen gedurende ongeveer 125 jaar is versterkt en verbeterd.

* Architectuurhistorische waarden, in het bijzonder als uiting van een aan de militair-strategische bouwkunde gerelateerde bebouwing, die gebaseerd is op: a. het systeem van inundatie en accesverdediging (19de eeuw).

Het betreft hier een onderdeel dat dateert van rond 1870, namelijk een militaire en civiele dienstwoning.

* Ensemblewaarde en situationele waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tevens vanwege de functionele en fysieke samenhang met de overige onderdelen van het complex en in het bijzonder met de schutsluis te Werkhoven en met de vergelijkbare woning in Cothen.

* Het onderdeel is ondanks wijzigingen tamelijk representatief omdat het een voorbeeld is van een bij een waterwerk ingerichte militaire en civiele dienstwoning.

* Het onderdeel is redelijk gaaf bewaard omdat hoofdvorm en diverse bouwkundige details, alsmede verschillende onderdelen herkenbaar zijn gebleven.