Inleiding

Het complex St. Martinus bestaat uit de KERK met HEK, PASTORIE en het KERKHOF met CALVARIE, GRAFMONUMENT en BAARHUISJE.

De rooms-katholieke parochie ontstond uit de statie Warga-Wartena met een schuurkerk in de Jornahuisterpolder, plaatselijk bekend als de Lytse Mar, ten noordoosten van Wergea. Met de benoeming van kapelaan Joh. Wennekers tot pastoor werd de organisatie voor de bouw van een nieuwe kerk ter hand genomen. Als vestigingsplaats was de keuze op Wergea gevallen, waar het overgrote deel van parochianen woonde. Aan de oostelijke dorpsrand werd in 1859/60 een terrein aangekocht. Het ontwerp van de kerk is van H.J. Wennekers, broer van de pastoor. Het grondwerk voor de kerk, de pastorie en de begraafplaats werd uitgevoerd door G.A. Heidstra uit Heerenveen terwijl Joh. Arends uit Dronrijp de aannemer van de bouw van kerk en pastorie was. Wegens voortijdig overlijden van de laatstgenoemde werd de bouw voltooid door een aannemer uit Marssum. De bouwwerkzaamheden werden uitgevoerd van 1860 tot 1862.

Eind 1865 werd het kerkhof aangelegd maar het was nog niet voltooid toen de bouwpastoor Wennnekers overleed (februari 1866). In juni 1866 werd het kerkhof gewijd en werd Wennekers er herbegraven. De opvolger van Wennekers, Harmanus Harbers (pastoor 1866-1878), beijverde zich voor de uitbreiding en verfraaiing van het gehele complex. In 1876 werd op het kerkhof een baarhuisje gebouwd uit de opbrengsten van de 'verkoop tot sloop' van de pastorie van de statie.

Waardering

Het complex St. Martinus bestaande uit de Neo-gotische kerk met hek, (1860-'62) naar ontwerp van H.J. Wennekers, de pastorie in Eclectische trant (1860-'62), het kerkhof met calvarie (ca. 1870), het grafmonument voor pastoor G.H. Berndes (1897) en het baarhuisje (1876) zijn van algemeen cultuurhistorisch en architectuurhistorisch belang:

- als bijzondere uitdrukking van een geestelijke ontwikkeling, namelijk de emancipatie van de katholieke kerk na de grondwettelijke vrijheid van godsdienst en het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland,

- vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteit van het ontwerp,

- vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteit van de interieuronderdelen van de kerk die er in de eerste jaren na de bouw in dezelfde stijl aan zijn toegevoegd.

- vanwege de bijzondere ornamentiek van met name het interieur van de pastorie,

- vanwege de bijzondere betekenis voor het silhouet van het dorp Wergea,

- vanwege de hoge mate van typologische compleetheid van dit kleinschalige rooms-katholieke kerkelijk complex,

- vanwege de redelijke tot hoge mate van architectonische gaafheid van de samenstellende onderdelen.