Inleiding

Het complex bestaat uit een WOONHUIS en het ten zuiden ervan gelegen grote PAKHUIS voor de opslag van kaas; het pakhuis achter (ten oosten van) het woonhuis wordt wegens te geringe monumentale waarde niet van rijkswege beschermd. Het woonhuis en het grote pakhuis liggen beide aan de Bolswardertrekvaart, bij een loskade.

Het complex is geleidelijk gegroeid, waarbij de woning het eerst is gebouwd; een exact bouwjaar is niet bekend. De structuur van het pand is traditioneel en bestaat uit een gang langs de noordgevel, waaraan de verschillende kamers liggen. De huidige verschijningsvorm van het woonhuis dateert grotendeels uit de periode 1890-1905. De hoofdvorm is Ambachtelijk-traditoneel en is verlevendigd met 'stukadoors-Eclecticisme'. De verbouwing van de woning is misschien uitgevoerd door dorpstimmerman Durk Wijma: daarbij zijn de gevels en de kapvorm gewijzigd. Het langgerekte pakhuis voor de opslag van kaas (tegenwoordig museum) werd in opdracht van Leendert Feitsma, kaashandelaar, gebouwd in 1905, vermoedelijk door de dorpstimmerman Durk Wijma. Het is opgetrokken in een functionele, Ambachtelijk-traditionele bouwtrant. De architectuur van de kaaspakhuizen week niet af van de gebruikelijke; de inrichting, isolatie- en ventilatiemogelijkheden wel.

De ontwikkeling van het complex hield nauw verband met de groei van de kaashandel in de zuidwesthoek van Friesland. In Wommels stonden eertijds 12 kaaskoopmanswoningen. Het woonhuis op het adres Terp 35 was oorspronkelijk gebouwd als kaaskoopmanswoning en werd voor het laatst als zodanig bewoond door Leendert Feitsma: het woongedeelte beneden; de kaaszolder boven. Het compagnonschap Zandstra & Feitsma was een bekend kaashandelshuis. De bouw van het grote pakhuis werd noodzakelijk door de grote productie van kaas in de zuivelfabrieken. De kazen konden niet langer in het huis van de kaashandelaren worden opgeslagen om te rijpen, waardoor dezen zich genoodzaakt zagen zelfstandige pakhuizen te bouwen. De feitelijke mogelijkheid voor het bouwen van het grote pakhuis ten zuiden van de woning ontstond door de sloop van kamerwoningen op het Ald Hiem. Freule Clara Jacoba de Vos van Steenwijk had vervangende woonruimte laten bouwen, de zogenaamde freulewoningen, en de oude woningen laten slopen. De naam van de freule is tevens verbonden aan de kaatswedstrijden in Wommels.

Waardering

Het complex, bestaande uit een woonhuis en een kaaspakhuis, beide vermoedelijk respectievelijk ver- en gebouwd in de periode 1890-1905 in opdracht van Leendert Feitsma, kaashandelaar en waarschijnlijk door de dorpstimmerman Durk Wijma, is van algemeen cultuurhistorisch en architectuurhistorisch belang:

- als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische ontwikkeling, namelijk de opkomst en bloei van de kaashandel en de opkomst van de zuivelfabrieken in het weidegebied van Friesland;

- als voorbeeld van een Ambachtelijk-traditionele pakhuisarchitectuur en een, vanuit een kaaskoopmanswoning, historisch gegroeid complex;

- vanwege de bijzondere situering en relatie met de geschiedenis en ontwikkeling van het dorp Wommels;

- vanwege de historisch-ruimtelijke relatie van het woonhuis met land- en waterwegen, in het bijzonder door de ligging bij de loskade aan de Bolswardertrekvaart;

- vanwege de redelijke mate van herkenbaarheid van het exterieur van zowel woonhuis als pakhuis.