Inleiding

Complex "Endymion", bestaande uit VILLA "Endymion" met bijbehorende PERGOLA, THEEKOEPEL en TOEGANGSHEKKEN. De villa en de toegangshekken werden in 1909 ontworpen door H.Th. Wijdeveld voor E.J. Everts. De pergola en de tuinkoepel zijn in 1921 naar ontwerp van Wijdeveld toegevoegd. H.Th. Wijdeveld (1885-1987) is voor de ontwikkeling van kunst en architectuur in de 20ste eeuw vooral van belang geweest vanwege zijn initiatief tot de publicatie van "Wendingen, Maandblad voor Bouwen en Sieren" en vanwege zijn internationale contacten. In de jaren 1897/99 was hij opgeleid tot bouwkundig tekenaar op het bureau van J. van Straaten in Amsterdam. Vervolgens werkte hij van 1899 tot 1905 bij P.J.H. Cuypers waar hij De Bazel en Lauweriks leerde kennen. Vooral het werk van Lauweriks heeft invloed op hem gehad. Van 1905 tot 1908 verbleef Wijdeveld in Engeland waar hij cursussen volgde en werkte op het bureau van architect J. Groll die in die periode werkzaam was aan het prijsvraag-ontwerp voor het Vredespaleis in Den Haag. Van 1908-1911 assisteerde Wijdeveld L.M. Cordonnier bij de bouw van ditzelfde Vredespaleis. In dezelfde tijd ontwierp hij villa "Endymion" in Bloemendaal. Na een verblijf bij Cordonnier in Frankrijk kwam hij in 1914 weer terug naar Nederland, waar hij vooral bekendheid verkreeg als futuristisch-expressionistisch ontwerper, niet alleen op het gebied van architectuur en stedenbouw, maar ook voor theaterdecors en -kostuums, meubelen, gebruiksvoorwerpen, manifesten en typografische composities, zoals voor het tijdschrift Wendingen, waarvan hij vanaf 1918, het beginjaar, tot 1925 hoofdredacteur was. In dit tijdschrift werd aanvankelijk vooral aandacht geschonken aan het werk van architecten en kunstenaars van de zogenaamde Amsterdamse School en aan buitenlandse expressionistische en futuristische ontwerpers die Wijdeveld tijdens diverse buitenlandse reizen had leren kennen, zoals bijvoorbeeld Erich Mendelsohn. De door Wijdeveld gebouwde villa in Bloemendaal kan beschouwd worden als zijn eerste zelfstandig uitgevoerde bouwopdracht in een voor Nederland zeldzame bouwstijl die verwijst naar invloed van Duitse en Oostenrijkse architectuur uit het begin van de 20ste eeuw, onder meer van P. Behrens, J. Hoffmann en P. Mebes. Met dit werk kan hij bekend zijn geraakt via zijn contact met Lauweriks die van 1904 tot 1915 veel in Duitsland heeft gewerkt, o.a. als leraar aan de Kunstgewerbeschule in Düsseldorf, waarvan P. Behrens directeur was, en als ontwerper in Hagen voor de industrieel en maecenas Karl Ernst Osthaus, voor wie ook Behrens meerdere gebouwen had ontworpen o.a. de villa voor burgemeester Cuno (1908-1910) in een van de klassieke architectuur afgeleide bouwstijl. Naast villa's gebouwd in een combinatie van Engelse landhuisstijl en "Heimatskunst" zoals gepropageerd door Herman Muthesius, werd in het begin van de 20ste eeuw in Duitsland voor woonhuizen waaraan een meer representatief karakter moest worden verleend, de voorkeur gegeven aan een klassieke uitdrukkingswijze, evenwel in een meer abstracte en rationele vorm dan bij de 19de-eeuwse neostijlen was toegepast. Volgens Behrens was doelmatigheid alleen niet bevredigend, maar dienden moderne vormen gecreëerd te worden die even harmonieus, duurzaam en vertrouwd waren als de klassieke vormentaal. Daarnaast ontstond een stroming waarin de voorkeur werd gegeven aan architectuur uit de tweede helft van de 18de eeuw als inspiratiebron (Lodewijk XVI), gepropageerd door Paul Mebes in het door hem in 1908 gepubliceerde boek "Um 1800.. " en daarom ook wel Um 1800-stijl genoemd. Ofschoon gebruik werd gemaakt van moderne bouwtechnieken, zoals het betonskelet, kregen de bouwwerken van deze stijlrichting een traditioneel en monumentaal uiterlijk. Bij de villa in Bloemendaal is een combinatie van deze twee richtingen toegepast. De strakke sobere geleding van de gevels verwijst naar de klassieke richting, terwijl de mansarde-kap met ovale daklichten eerder aan de Um 1800-stijl is ontleend. De situering van een dergelijke villa in een formeel aangelegde tuin met pergola's doet denken aan een in dezelfde tijd ontworpen villa van Marcel Kammerer, leerling van de Weense architect Otto Wagner. De naam van de villa, "Endymion", verwijst naar het gelijknamige gedicht van John Keats (1795-1821), waarvan de eerste regel luidt: "A thing of beauty is a joy for ever.....". In 1913 werd de villa bekroond met een zilveren medaille in de Haarlemsche Gevelwedstrijd, waarvan melding werd gemaakt, voorzien van afbeeldingen, in het Bouwkundig Weekblad van hetzelfde jaar. De villa is gesitueerd in het noordelijk deel van het villapark "Hoog-Hartelust", dat is aangelegd vanaf 1900. Het huis is hoger gelegen, zowel ten opzichte van de weg als ten opzichte van de tuin aan de westzijde, en vanaf beide via treden te bereiken.

Waardering

Het complex "Endymion", bestaande uit een villa, met bijbehorende pergola, tuinkoepel en drie paar pijlers van de toegangshekken, is van algemeen belang uit architectuurhistorisch oogpunt. De villa is van belang als zeldzaam voorbeeld in Nederland van een villa gebouwd in een stijl die met name in Duitsland en Oostenrijk aan het begin van de 20ste eeuw gebruikelijk was en waarin elementen ontleend aan classicisme en barok ("Um 1800-stijl") in een sterk geabstraheerde vorm zijn toegepast, gecombineerd met voor die tijd moderne vormen en materialen; vanwege het bijzondere interieur dat mede door de architect ontworpen is; als voorbeeld van het werk van H.Th. Wijdeveld - een architect en kunstenaar die een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan de ontwikkeling van de 20ste-eeuwse bouwkunst - en wel als eerste zelfstandig door hem uitgevoerde bouwopdracht; vanwege de gaafheid van hoofdvorm, detaillering en het toegepaste materiaal, zowel wat betreft het exterieur als het interieur; vanwege de beeldbepalende situering. De villa is van cultuurhistorische betekenis als element uit de geschiedenis van het wonen in Nederland, in het bijzonder in villaparken, hetgeen vanaf het eind van de 19de eeuw voor welgestelden mogelijk werd gemaakt. Voorts is het complex van belang vanwege de ensemblewaarde van de complexonderdelen onderling.