Omschrijving van het complex

In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), IJSKELDER (3). Ten oosten van de dorpskern Huis ter Heide ligt de historische buitenplaats Zandbergen gesticht in 1654 na de aanleg van de Nieuwe Amersfoortsche Straatwegh (1652) ter ontginning van de heidegronden. J. Schade van Westrum kocht twee percelen aan weerszijden van deze weg, zoals de Nieuwe Kaart van den Landen Utrecht uit 1696 aangeeft, en liet op het zuidelijke perceel het huis Sandbergen bouwen. Het noordelijke perceel functioneerde als overtuin. In 1754 kocht George Tamo Falck het goed en herbouwde, waarschijnlijk direct na de aankoop, het huis. In een verkoopadvertentie van 1791 wordt 'een zedert weinig jaaren nieuw getimmerde Heere Huizinge' vermeld. Het huis, zoals thans nog aanwezig, ligt tussen zwaar geboomte en binnen een landschappelijke aanleg, die op de kadastrale kaart van ca.1830 wordt aangeduid met de benaming 'lust- en plezierboschen' (zie ook Lutgers, 1869). Ten tijde van Lutgers was de voorgevel voorzien van een doorlopend balkon. Vanaf de voorgevel loopt een brede zichtas in noordelijke richting naar de overtuin, thans Blookerspark. In zuidelijke richting, vanaf de achterzijde van het huis loopt een weg in ruime curven naar de heidegronden, zoals de tekening van Numan uit ca.1800 laat zien. Deze weg is in de eerste helft van de twintigste eeuw rechtgetrokken. Ten oosten van het huis ligt een grote moestuin, die ook in de verkoopadvertentie van 1791 wordt genoemd en die tegenwoordig in gebruik is als bomenkwekerij. De fundamenten van de kassen en koude/warme bakken vormen de laatste restanten van de oorspronkelijke inrichting. Van de bijgebouwen -koetshuis, stallen, tuinmanswoning- is alleen de negentiende-eeuwse oranjerie bewaard gebleven, die echter grondig verbouwd is tot kapel en om die reden voor de bescherming van ondergeschikt belang is. De bijgebouwen in de voormalige moestuin zijn eveneens door diverse verbouwingen voor de bescherming van ondergeschikte betekenis. In 1897 werd in opdracht van J. Blooker door Copijn het park gereoganiseerd. In deze tijd werd tevens een groot waterresevoir annex ijskelder gebouwd, gesitueerd in een, thans nog aanwezige hoge heuvel die als uitzichtspunt diende. In 1920 wordt het in- en exterieur van het huis door de architect J.W. Hanrath gewijzigd. Deze verbouwing vindt plaats in opdracht van de toenmalige eigenaar Robert May. Sinds 1947 is de buitenplaats in bezit van de Zevende-dags Adventisten.

Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. De omgrenzing wordt bepaald door de Amersfoorsteweg, Ericaweg en Dolderseweg. De zuidgrens loopt door het park. De niet-genoemde bouwkundige onderdelen binnen de omgrenzing van de historische buitenplaats, waaronder de school en enkele sterk gewijzigde dienstwoningen, zijn voor de bescherming van ondergeschikt belang.

Waardering

De HISTORISCHE BUITENPLAATS ZANDBERGEN is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:

- vanwege het 18de-eeuwse hoofdgebouw, dat in classicistische stijl is gebouwd;

- vanwege de vroeg-20ste-eeuwse elementen in het in- en exterieur van het hoofdgebouw van de architect Hanrath;

- vanwege de gaaf bewaarde visuele relatie met de overtuin (Blookerspark);

- vanwege de redelijk bewaarde laat-18de-eeuwse aanleg in landschapsstijl;

- als onderdeel van de reeks buitenplaatsen aan de Amersfoortseweg, waarvan Zandbergen het best bewaard is gebleven;

- vanwege de visuele samenhang tussen de verschillende onderdelen.