Inleiding complex

In de Noordpolder te Veld is aan de Eemnesser Vaart een waterhuishoudkundig complex gelegen, bestaande uit een SCHUTSLUIS in de Eemnesser vaart en een elektrisch GEMAAL als vervanger van een stoomgemaal.

In 1589 is voor het eerst sprake van een (houten) sluis. Deze werd in 1649 vervangen door een stenen exemplaar. De huidige sluis dateert van omstreeks 1880 en is in 1993 gerestaureerd. In 1791 is een watermolen naast de sluis gebouwd, omdat de natuurlijke afwatering door de daling van het maaiveld en de hogere buitenwaterstand op de Eem steeds moeilijker verliep.

Ter vervanging van de watermolen werd in opdracht van het waterschap in 1883 een stoomgemaal gebouwd, dat in 1921 naar de plannen van de ingenieurs W.G. en K. de Wit is verbouwd tot een elektrisch aangedreven gemaal. Bij de verbouwing werden de gevels ingrijpend gewijzigd, de machines en schoepenraderen gedemonteerd en de schoorsteen afgebroken. Het neogotische venster aan de oostzijde werd aangepast. In het gemaal zijn twee Pannevis-pompen geplaatst met een capaciteit van 120 kubieke meter per minuut. In 1994 werden deze buiten gebruik gesteld. Een nieuwe installatie werd in een kelder onder het gemaal ondergebracht. De twee machines van het oude elektrische gemaal zijn behouden. Eén machine is buiten werking gesteld. De andere machine kan op verlaagde spanning nog draaien voor demonstratie doeleinden zonder bemalingsfunctie. Door de terugloop van het belang van het vervoer over water werd de sluis steeds minder gebruikt. De boeren wensten bovendien een lage waterstand, in tegenstelling tot de schippers, die juist een grotere diepgang nodig hadden voor hun schepen. In 1953 werd het laatste Eemnesser schip verkocht en in 1958 werd de sluis afgesloten met een betonnen wand. In 1992 besloot het waterschap Gelderse Vallei en Eem het sluisje en het gemaal te restaureren. De schutsluis wordt incidenteel weer gebruikt. Op de plaats van de watermolen is de machinisten- woning gezet die buiten de bescherming valt.

Omschrijving

Het aan de Korte Maatsweg, in de Noordpolder te Veld aan de Eemnesser Vaart gelegen waterhuishoudkundig complex is ten opzichte van het polderlandschap hoger in en tegen de dijk gelegen. Het complex met een waterstaatkundig functionele relatie bestaat uit de volgende onderdelen:

1. elektrisch gemaal

2. schutsluis

De schutsluis is gelegen ten noorden van het gemaal, aan de oostzijde in de Eemnesser Vaart. Het zuidelijk ervan gelegen gemaal watert af op de Buitenvaart, die in verbinding staat met de Eem. Het gemaal en de kaden van de sluis liggen op, respectievelijk in de zomerdijk van de rivier de Eem. Het complex heeft als functie de afwatering en het op peil houden van de Noord- en Zuidpolder te Veld alsmede het mogelijk maken van een scheepvaartverbinding tussen de Eem en Eemnes-buiten. Het gemaal is omgeven door een aantal bomen.

Waardering

Het waterstaatkundig complex is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische waarde als voorbeeld van relatief gaaf bewaard complex bestaande uit een gemaal en een schutsluis. Tevens van situationele waarde vanwege de belangrijke ligging als ensemble in de Noordpolder te Veld, aan de Eemnesser vaart en de relatie met de Buitenvaart en de rivier de Eem.