De Wachter | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

1. Wat staat er in het rijksmonumentenregister?

In het rijksmonumentenregister staat welke onroerende zaken beschermd zijn als rijksmonument. Dat kunnen gebouwen zijn, maar ook tuinen of parken of archeologische vindplaatsen. Het register bevat de gegevens die nodig zijn om een rijksmonument te herkennen (identificeren). Dit gebeurt aan de hand van onder andere adresgegevens en kadastrale gegevens. Hier hoort ook een omschrijving van het rijksmonument bij. Deze kan kort zijn of wat langer. Beschermd is de onroerende zaaak (of zaken) die expliciet in de omschrijving genoemd staat. De registeromschrijving helpt in principe alleen bij de identificatie van het rijksmonument en geeft geen uitsluitsel over de monumentale waarden of de verandermogelijkheden.

2. Wat is precies beschermd?

Bij gebouwde monumenten is altijd de hele onroerende zaak beschermd, dus van buiten (exterieur) én van binnen (interieur). Álle onderdelen (bestanddelen) van de onroerende zaak maken deel uit van het rijksmonument. Dit is automatisch het geval, dus het is niet nodig dat ze allemaal zijn opgesomd in de registeromschrijving.

Onder de bescherming als rijksmonument vallen de onroerende zaken die expliciet in de omschrijving zijn genoemd. Is sprake van een inleiding, een omschrijving en een waardering, dan moet de onroerende zaak in elk geval in de omschrijving zijn genoemd om beschermd te zijn. Hierop bestaat één uitzondering: als een onroerende zaak in KAPITALEN in de inleiding vermeld is maar niet in het omschrijvende gedeelte, dan is de zaak toch beschermd. Onroerende zaken die alleen in een complexomschrijving zijn genoemd, maar niet in de omschrijving van één van de rijksmonumenten waaruit het complex bestaat, zijn niet beschermd.

Wat zijn bestanddelen van een onroerende zaak?

Een bestanddeel van een onroerende zaak is ieder onderdeel dat duurzaam met de onroerende zaak is verbonden. Het bestanddeel kan niet zomaar uit de onroerende zaak worden gehaald omdat schade ontstaat of omdat de onroerende zaak dan minder goed bruikbaar is. Dit laatste is bijvoorbeeld het geval bij een deurklink. Deze kan zonder schade worden verwijderd, maar de deur kan niet meer open. Andere voorbeelden van bestanddelen zijn:

fundering en kelders;

gevels en gevelonderdelen, bijv. stoep, trap, bordes, ramen, glas en glas-in-lood;

draagconstructies zoals balklagen en de kapconstructie;

dakbedekking;

binnenmuren, bijv. van hout, steen of een ander materiaal;

interieur, bijv. plafond, wandafwerking, vloeren, trap, deur, schouw, vast meubilair, (kerk)orgel;

uitbouw, ook als deze is gemaakt na de aanwijzing als rijksmonument.

Een rijksmonument kan ook bestaan uit meerdere onroerende zaken. Denk aan een boerderij met bakhuis of aan een villa met theekoepel. Als de bescherming zich bij gebouwde monumenten uitstrekt over meerdere onroerende zaken, zijn deze allemaal genoemd in de registeromschrijving.

Bij archeologische rijksmonumenten bepaalt een kaart de omvang van de bescherming.

Dat geldt ook voor veel aangelegde rijksmonumenten, zoals een tuin of een park. Bij aangelegde monumenten worden niet alle onroerende zaken (bijv. beplanting) genoemd in de registeromschrijving, want dan wordt die veel te lang. De registeromschrijving beperkt zich dan tot de hoofdstructuur of het belangrijkste kenmerk van de aanleg.

3. Wat zijn monumentale waarden?

Bij het rijksmonument kan een lange omschrijving staan die een samenvatting geeft van de monumentale waarden van het rijksmonument. Die waarden zijn de reden waarom een onroerende zaak is beschermd als rijksmonument. In lang niet alle gevallen zijn die waarden vermeld en waar ze wel zijn vermeld is het dus geen volledige opsomming. De aanwezige monumentale waarden vormen wel de basis waarop een verbouwings- of restauratieplan van een rijksmonument wordt getoetst. Het is daarom aanbevolen om hier dan verder onderzoek naar te laten doen. Hoe dat in zijn werk gaat kunt u vinden op de website Monumenten.nl.

4. Wat mag ik veranderen?

In het rijksmonumentenregister staat dus niet welke en hoe veranderingen aan het rijksmonument kunnen worden aangebracht. Voor werkzaamheden aan een rijksmonument heeft u vaak een vergunning nodig. Dit is een omgevingsvergunning en deze wordt afgegeven door de gemeente.

Er bestaan geen ‘lijstjes’ van wat wel en niet mag worden gewijzigd. Daarvoor verschillen de monumenten te veel van elkaar. Ook de plannen van eigenaren zijn zó verschillend, dat dit niet met een lijstje is op te lossen. Veranderingen zijn maatwerk en komen vaak in een dialoog tot stand. Informeer daarom bij uw gemeente. Op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kunt u lezen hoe dit proces verloopt, bijvoorbeeld in de Wegwijzer advies omgevingsvergunning.

Bekijk ook andere informatie op deze website over boerderijen, kerken, begraafplaatsen, molens, verduurzamen, zonnepanelen, interieur, bouwhistorie, natuursteen of beton enz.

Een goed hulpmiddel bij het maken van een plan en de keuzes die daarbij moeten worden gemaakt, is de restauratieladder van Stichting ERM.

Complexgegevens

Complexnummer: 517705

Omschrijving

Inleiding

VILLA "De Wachter" met TENNISHUISJE EN PERGOLA ligt op een uitgestrekt terrein, dat door een lage muur met pijlers van de weg is gescheiden. De bouwmassa ligt evenwijdig en op enige afstand van de Dr. J.P. Heyelaan in een gebied met grote villa's.

De villa werd in 1927-29 gebouwd naar ontwerp van H.Th. Wijdeveld.

De architectuur van de villa sluit met name door de detaillering en het metselverband aan bij de Amsterdamse School, waarbij ook invloeden van het Zakelijk Expressionisme herkenbaar zijn, hetgeen tot uidrukking komt in de sculpturale compositie van de kubische volumina met platte daken.

De opdrachtgever, de familie Langelaan, was eigenaar van Wessel Huygens, een staal- en machinefabriek en gaven Wijdeveld veel vrijheid, waarbij van de faciliteiten van de staalfabriek gebruik gemaakt mocht worden.

Wijdeveld realiseerde zowel wat vormgeving als materialen betreft een vernieuwend ontwerp. De villa heeft tussenvloeren van gewapend beton, die het mogelijk maakten open hoeken in het ontwerp op te nemen.

Vanwege het platte dak had Wijdeveld al zijn overtuigingskracht nodig om het plan door de plaatselijke Schoonheidscommissie te krijgen. Zo betoogde hij dat de verticaal geplaatste 'dakpannen' zonder meer vergelijkbaar waren met schuin geplaatste dakpannen.

De villa is omringd door een grote tuin, waarin een vijver en een pergola zijn gelegen. In 1929 werd een tennishuisje met bijbehorende baan eveneens naar ontwerp van Wijdeveld aangelegd. De tennisbaan is door middel van een pergola met het hoofdgebouw verbonden.

Na aankoop van het pand door de congregatie van de 'Zusters onder de Bogen' werd de villa verbouwd, waarbij de onderdoorgang werd dichtgezet en de garage als kapel werd ingericht. Aan de zuidzijde werd de villa op de begane grond uitgebreid met een serre.

Na het vertrek van de congregatie werd de villa halverwege de jaren tachtig in twee afzonderlijke woningen gesplitst. De genoemde wijzigingen vallen buiten de bescherming.

Het complex van villa De Wachter bestaat uit:

1 de villa

2 de pergola met tennishuisje

Waardering

Villa "De Wachter" met pergola en (voormalig) tennishuisje is van algemeen belang vanwege de architectuurhistorische waarde als goed voorbeeld van een villa, gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School met invloeden van het Zakelijk Expressionisme, alsmede als vernieuwend bouwtype (in constructie en materiaalgebruik). De villa maakt onderdeel uit van het oeuvre van de internationaal vermaarde architect H.Th. Wijdeveld. Het complex is van ensemble waarde als onderdeel van de villawijk.