R.K. Kerk | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

1. Wat staat er in het rijksmonumentenregister?

In het rijksmonumentenregister staat welke onroerende zaken beschermd zijn als rijksmonument. Dat kunnen gebouwen zijn, maar ook tuinen of parken of archeologische vindplaatsen. Het register bevat de gegevens die nodig zijn om een rijksmonument te herkennen (identificeren). Dit gebeurt aan de hand van onder andere adresgegevens en kadastrale gegevens. Hier hoort ook een omschrijving van het rijksmonument bij. Deze kan kort zijn of wat langer. Beschermd is de onroerende zaaak (of zaken) die expliciet in de omschrijving genoemd staat. De registeromschrijving helpt in principe alleen bij de identificatie van het rijksmonument en geeft geen uitsluitsel over de monumentale waarden of de verandermogelijkheden.

2. Wat is precies beschermd?

Bij gebouwde monumenten is altijd de hele onroerende zaak beschermd, dus van buiten (exterieur) én van binnen (interieur). Álle onderdelen (bestanddelen) van de onroerende zaak maken deel uit van het rijksmonument. Dit is automatisch het geval, dus het is niet nodig dat ze allemaal zijn opgesomd in de registeromschrijving.

Onder de bescherming als rijksmonument vallen de onroerende zaken die expliciet in de omschrijving zijn genoemd. Is sprake van een inleiding, een omschrijving en een waardering, dan moet de onroerende zaak in elk geval in de omschrijving zijn genoemd om beschermd te zijn. Hierop bestaat één uitzondering: als een onroerende zaak in KAPITALEN in de inleiding vermeld is maar niet in het omschrijvende gedeelte, dan is de zaak toch beschermd. Onroerende zaken die alleen in een complexomschrijving zijn genoemd, maar niet in de omschrijving van één van de rijksmonumenten waaruit het complex bestaat, zijn niet beschermd.

Wat zijn bestanddelen van een onroerende zaak?

Een bestanddeel van een onroerende zaak is ieder onderdeel dat duurzaam met de onroerende zaak is verbonden. Het bestanddeel kan niet zomaar uit de onroerende zaak worden gehaald omdat schade ontstaat of omdat de onroerende zaak dan minder goed bruikbaar is. Dit laatste is bijvoorbeeld het geval bij een deurklink. Deze kan zonder schade worden verwijderd, maar de deur kan niet meer open. Andere voorbeelden van bestanddelen zijn:

fundering en kelders;

gevels en gevelonderdelen, bijv. stoep, trap, bordes, ramen, glas en glas-in-lood;

draagconstructies zoals balklagen en de kapconstructie;

dakbedekking;

binnenmuren, bijv. van hout, steen of een ander materiaal;

interieur, bijv. plafond, wandafwerking, vloeren, trap, deur, schouw, vast meubilair, (kerk)orgel;

uitbouw, ook als deze is gemaakt na de aanwijzing als rijksmonument.

Een rijksmonument kan ook bestaan uit meerdere onroerende zaken. Denk aan een boerderij met bakhuis of aan een villa met theekoepel. Als de bescherming zich bij gebouwde monumenten uitstrekt over meerdere onroerende zaken, zijn deze allemaal genoemd in de registeromschrijving.

Bij archeologische rijksmonumenten bepaalt een kaart de omvang van de bescherming.

Dat geldt ook voor veel aangelegde rijksmonumenten, zoals een tuin of een park. Bij aangelegde monumenten worden niet alle onroerende zaken (bijv. beplanting) genoemd in de registeromschrijving, want dan wordt die veel te lang. De registeromschrijving beperkt zich dan tot de hoofdstructuur of het belangrijkste kenmerk van de aanleg.

3. Wat zijn monumentale waarden?

Bij het rijksmonument kan een lange omschrijving staan die een samenvatting geeft van de monumentale waarden van het rijksmonument. Die waarden zijn de reden waarom een onroerende zaak is beschermd als rijksmonument. In lang niet alle gevallen zijn die waarden vermeld en waar ze wel zijn vermeld is het dus geen volledige opsomming. De aanwezige monumentale waarden vormen wel de basis waarop een verbouwings- of restauratieplan van een rijksmonument wordt getoetst. Het is daarom aanbevolen om hier dan verder onderzoek naar te laten doen. Hoe dat in zijn werk gaat kunt u vinden op de website Monumenten.nl.

4. Wat mag ik veranderen?

In het rijksmonumentenregister staat dus niet welke en hoe veranderingen aan het rijksmonument kunnen worden aangebracht. Voor werkzaamheden aan een rijksmonument heeft u vaak een vergunning nodig. Dit is een omgevingsvergunning en deze wordt afgegeven door de gemeente.

Er bestaan geen ‘lijstjes’ van wat wel en niet mag worden gewijzigd. Daarvoor verschillen de monumenten te veel van elkaar. Ook de plannen van eigenaren zijn zó verschillend, dat dit niet met een lijstje is op te lossen. Veranderingen zijn maatwerk en komen vaak in een dialoog tot stand. Informeer daarom bij uw gemeente. Op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kunt u lezen hoe dit proces verloopt, bijvoorbeeld in de Wegwijzer advies omgevingsvergunning.

Bekijk ook andere informatie op deze website over boerderijen, kerken, begraafplaatsen, molens, verduurzamen, zonnepanelen, interieur, bouwhistorie, natuursteen of beton enz.

Een goed hulpmiddel bij het maken van een plan en de keuzes die daarbij moeten worden gemaakt, is de restauratieladder van Stichting ERM.

Complexgegevens

Complexnummer: 521738

Omschrijving

Inleiding

Rooms Katholieke KRUISBASILIEK met PASTORIE, in 1913 en 1912 voltooid door aannemer Geerts (Boerhaar) naar een neogotisch ontwerp van de architect H. Kroes. De kerk is gebouwd ter vervanging van een kerk uit 1811-1819. Het Christusbeeld voor de kerk stamt uit 1940. Zoals gebruikelijk is de pastorie in een meer eigentijdse en zakelijke stijl ontworpen. Pastorieën werden als wereldlijke gebouwen beschouwd ten opzichte van kerken.

Zowel in de kerk als pastorie is het interieur grotendeels gaaf gebleven.

Het stenen gepolychromeerde beeld van H. Gerardus van Majella uit 1922, de preekstoel uit 1925 en het hoofdaltaar uit 1929 zijn afkomstig uit het atelier J.P. Maas. De gepolychromeerde houten beelden uit de periode 1920-1925 zijn toegeschreven aan atelier Mengelberg (Utrecht). De gebrandschilderde ramen in de absis, Jozefkapel, Mariakapel en het zuidelijke transept uit de periode 1919-1925 zijn toegeschreven aan Otto M.M. Mengelberg (Utrecht). Die in de sacristie, het noordelijke transept en in de westwand uit de periode 1925-1941 aan W.M.M. Mengelberg (Utrecht). De gebrandschilderde ramen in de zijbeuken en doopkapel uit de periode 1948-1950 zijn van de hand van J. Schoenaker (Oldenzaal). De kruiswegstaties zijn afkomstig uit Wiedenbrück (Westfalen) van H.Repke. Het (niet beschermde) orgel is in 1923 door de Vereenigde Kerkorgelfabrieken (Aalten) hersteld en van mechanisch orgel omgebouwd tot pneumatisch orgel. De orgelkas moet daarna zijn gefabriceerd door een andere firma. Van drie van de vier luiklokken is bekend door wie ze zijn geschonken: 1 door de parochianen, 1 door A.Jorink en 1 door Marie Agnes van Schooten. Van de laatstgenoemde is jaartal en bouwer bekend: 1927 en Petit en Fritsen. Deze drie klokken vallen niet onder de bescherming. De vierde klok dateert uit 1456.

Omschrijving

De Rooms Katholieke kruisbasiliek en pastorie vormen het hart van Boerhaar. Ze staan naast elkaar achter een voorplein aan de hoofdstraat door de dorpskern. Voor de kerk staat een Christusbeeld. Rondom de kerk is sprake van een eenvoudige tuinaanleg. Daaraan grenst achter de kerk een eenvoudige begraafplaats die voor de bescherming van ondergeschikt belang is.

Waardering

Het complex met de Rooms Katholieke kruisbasiliek en pastorie is van algemeen cultuur-, architectuurhistorisch en stedenbouwkundig belang:

-\tals exponent van de bouwexplosie van katholieke kerken en pastorieën na het herstel van de Bisschoppelijke hiërarchie in 1853

-\tals representatief voorbeeld van een neogotische kerk en een meer eigentijds vormgegeven pastorie

-\tals hoogtepunt in het oeuvre van H. Kroes

-\tvanwege de hoge ensemblewaarde van het complex

-\tvanwege de beeldbepalende ligging in Boerhaar

-\tvanwege de gaafheid van het exterieur en met name van het interieur van kerk en pastorie

Complexgegevens

Omschrijving

Boerhaar 41, 8131 SV te Wijhe

Boerhaar 43, 8131 SV te Wijhe