Joodse Begraafplaats | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

1. Wat staat er in het rijksmonumentenregister?

In het rijksmonumentenregister staat welke onroerende zaken beschermd zijn als rijksmonument. Dat kunnen gebouwen zijn, maar ook tuinen of parken of archeologische vindplaatsen. Het register bevat de gegevens die nodig zijn om een rijksmonument te herkennen (identificeren). Dit gebeurt aan de hand van onder andere adresgegevens en kadastrale gegevens. Hier hoort ook een omschrijving van het rijksmonument bij. Deze kan kort zijn of wat langer. Beschermd is de onroerende zaaak (of zaken) die expliciet in de omschrijving genoemd staat. De registeromschrijving helpt in principe alleen bij de identificatie van het rijksmonument en geeft geen uitsluitsel over de monumentale waarden of de verandermogelijkheden.

2. Wat is precies beschermd?

Bij gebouwde monumenten is altijd de hele onroerende zaak beschermd, dus van buiten (exterieur) én van binnen (interieur). Álle onderdelen (bestanddelen) van de onroerende zaak maken deel uit van het rijksmonument. Dit is automatisch het geval, dus het is niet nodig dat ze allemaal zijn opgesomd in de registeromschrijving.

Onder de bescherming als rijksmonument vallen de onroerende zaken die expliciet in de omschrijving zijn genoemd. Is sprake van een inleiding, een omschrijving en een waardering, dan moet de onroerende zaak in elk geval in de omschrijving zijn genoemd om beschermd te zijn. Hierop bestaat één uitzondering: als een onroerende zaak in KAPITALEN in de inleiding vermeld is maar niet in het omschrijvende gedeelte, dan is de zaak toch beschermd. Onroerende zaken die alleen in een complexomschrijving zijn genoemd, maar niet in de omschrijving van één van de rijksmonumenten waaruit het complex bestaat, zijn niet beschermd.

Wat zijn bestanddelen van een onroerende zaak?

Een bestanddeel van een onroerende zaak is ieder onderdeel dat duurzaam met de onroerende zaak is verbonden. Het bestanddeel kan niet zomaar uit de onroerende zaak worden gehaald omdat schade ontstaat of omdat de onroerende zaak dan minder goed bruikbaar is. Dit laatste is bijvoorbeeld het geval bij een deurklink. Deze kan zonder schade worden verwijderd, maar de deur kan niet meer open. Andere voorbeelden van bestanddelen zijn:

fundering en kelders;

gevels en gevelonderdelen, bijv. stoep, trap, bordes, ramen, glas en glas-in-lood;

draagconstructies zoals balklagen en de kapconstructie;

dakbedekking;

binnenmuren, bijv. van hout, steen of een ander materiaal;

interieur, bijv. plafond, wandafwerking, vloeren, trap, deur, schouw, vast meubilair, (kerk)orgel;

uitbouw, ook als deze is gemaakt na de aanwijzing als rijksmonument.

Een rijksmonument kan ook bestaan uit meerdere onroerende zaken. Denk aan een boerderij met bakhuis of aan een villa met theekoepel. Als de bescherming zich bij gebouwde monumenten uitstrekt over meerdere onroerende zaken, zijn deze allemaal genoemd in de registeromschrijving.

Bij archeologische rijksmonumenten bepaalt een kaart de omvang van de bescherming.

Dat geldt ook voor veel aangelegde rijksmonumenten, zoals een tuin of een park. Bij aangelegde monumenten worden niet alle onroerende zaken (bijv. beplanting) genoemd in de registeromschrijving, want dan wordt die veel te lang. De registeromschrijving beperkt zich dan tot de hoofdstructuur of het belangrijkste kenmerk van de aanleg.

3. Wat zijn monumentale waarden?

Bij het rijksmonument kan een lange omschrijving staan die een samenvatting geeft van de monumentale waarden van het rijksmonument. Die waarden zijn de reden waarom een onroerende zaak is beschermd als rijksmonument. In lang niet alle gevallen zijn die waarden vermeld en waar ze wel zijn vermeld is het dus geen volledige opsomming. De aanwezige monumentale waarden vormen wel de basis waarop een verbouwings- of restauratieplan van een rijksmonument wordt getoetst. Het is daarom aanbevolen om hier dan verder onderzoek naar te laten doen. Hoe dat in zijn werk gaat kunt u vinden op de website Monumenten.nl.

4. Wat mag ik veranderen?

In het rijksmonumentenregister staat dus niet welke en hoe veranderingen aan het rijksmonument kunnen worden aangebracht. Voor werkzaamheden aan een rijksmonument heeft u vaak een vergunning nodig. Dit is een omgevingsvergunning en deze wordt afgegeven door de gemeente.

Er bestaan geen ‘lijstjes’ van wat wel en niet mag worden gewijzigd. Daarvoor verschillen de monumenten te veel van elkaar. Ook de plannen van eigenaren zijn zó verschillend, dat dit niet met een lijstje is op te lossen. Veranderingen zijn maatwerk en komen vaak in een dialoog tot stand. Informeer daarom bij uw gemeente. Op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kunt u lezen hoe dit proces verloopt, bijvoorbeeld in de Wegwijzer advies omgevingsvergunning.

Bekijk ook andere informatie op deze website over boerderijen, kerken, begraafplaatsen, molens, verduurzamen, zonnepanelen, interieur, bouwhistorie, natuursteen of beton enz.

Een goed hulpmiddel bij het maken van een plan en de keuzes die daarbij moeten worden gemaakt, is de restauratieladder van Stichting ERM.

Complexgegevens

Complexnummer: 523405

Omschrijving

Inleiding

JOODSE BEGRAAFPLAATS aangelegd in de periode 1797-1800 op aanvraag van Joseph Levi, Liefman Hertz en Abraham Salomons. In 1827 komt de aanleg en het onderhoud voor rekening van de gemeente met een eerste uitbreiding omstreeks 1828. Nadat in 1835 toestemming is gegeven voor de bouw van een doodgravershuisje volgt een tweede en derde uitbreiding respectievelijk in 1877 en 1883. In 1887 wordt het REINIGINGSHUISJE METAHEIR' gebouwd naar ontwerp van D. LIJSEN (1835-1922). In 1897 wordt de begraafplaats weer eigendom van het Joodse kerkbestuur, dat in 1925 aan de architect/ bouwkundige D.J. VAN LOO (1868-1928) de opdracht geeft voor de bouw van een MUUR rondom de begraafplaats. De GRAFSTENEN met Hebreeuwse en/of Jiddische teksten dateren vanaf 1800 tot op heden.

Onder rijksbescherming valt:

1.\tJoodse begraafplaats (aanleg, muur, grafstenen)

2.\tReinigingshuisje Metaheir'

De begraafplaats met reinigingsgebouw is gelegen aan de rand van de bebouwde kom ten zuiden van Zutphen. Het gebied kwam veelvuldig onder water te staan, waardoor de begraafplaats alleen toegankelijk was per boot. De begraafplaats zelf ligt hoger ten opzichte van het omringende gebied.

Omschrijving

De JOODSE BEGRAAFPLAATS met nagenoeg rechthoekige plattegrond wordt omsloten door een bakstenen muur. Het REINIGINGSHUISJE bevindt zich centraal in de oostelijke buitenmuur aan de korte kant van het perceel. Het reinigingshuisje met rechthoekige plattegrond bestaat uit één bouwlaag afgesloten door een afgeplat schilddak met als nokrichting noord-zuid.

Waardering

JOODSE BEGRAAFPLAATS (muur, aanleg en grafstenen) met REINIGINGSHUISJE (1887) van de architect/bouwkundige D. LIJSEN (1835-1922).

-\tVan architectuurhistorische waarde vanwege het bijzonder gaaf bewaarde karakter van de Joodse begraafplaats.

-\tVan stedenbouwkundige waarde vanwege de ligging van de begraafplaats buiten de bebouwde kom op een hoger gelegen perceel te midden van een overstromingsgebied. De begrensde begraafplaats kent een eenvoudige aanleg met een rechtlijnig padenstelsel, waarbij de grafstenen zijn opgesteld in rijen.

-\tVan cultuurhistorische waarde als karakteristiek voorbeeld van een goed onderhouden Joodse begraafplaats met reinigingshuisje Metaheir' omsloten door een muur.