Inleiding

De SLUIS met brug werd aangelegd als uitwerking van de plannen voor de ver-betering van de 'Binnenlandschen Waterstaat' door de Provinciale Waterstaatsdienst. Eén van die plannen behelsde de verbinding van de Friese vaarwegen met die van Drenthe met name ten behoeve van de turfvaart. Bovendien kon op deze wijze een beheerste afwatering van het hoger gelegen Drenthe worden bewerkstelligd. Een belangrijke stap werd in 1894 gezet door de ruiming van de dam tussen de Witte Wijk en de Appelschastervaart, die een voortzetting was van de Opsterlandse Compagnonsvaart. De sluis is in de jaren '60 ingrijpend hersteld, waarbij nieuwe materialen zijn gebruikt en nieuwe lantaarns zijn geplaatst. Nadien is de brug in his-toriserende trant vernieuwd.

Omschrijving

De sluismondingen aan weerszijden van de sluiskolk liggen asymmetrisch ten opzichte van elkaar. De vloer van de sluis bestaat uit beton. De sluiswanden zijn opgemetseld met klinkerbakstenen en afgesloten door een streklaag waarop een geleidestang, met pantserbetonnen hoekverstevigingen en dekplaten op de sluishoofden. Op de sluishoofden staan rinketten, ten behoeve van het waterlossen zonder te schutten. De sluisdeuren bestaan uit een raamwerk van geklonken balkijzer met een bekleding van plaatijzer; op de sluisdeur is een balustrade. De walkanten zijn bestraat met stoeptegels; langs de kolk zijn ijzeren bolders ingegraven. Op de rechterzijde staan langs de sluiskolk twee straatlantaarns. Stroomopwaarts, buiten de sluis, is een bruggehoofd met een ophaalbrug. De vleugelmuren van de landhoofden zijn ingezwenkt en hebben een trap naar boven. In de muur van het linkerlandhoofd is een gedenksteen aangebracht met het jaartal: 1894. De balustrades op de landhoofden zijn oorspronkelijk.

Waardering

De zogenaamde Damsluis uit 1894 is van cultuurhistorisch belang:

- als bijzondere uitdrukking van de sociaal-economische ontwikkeling van Zuidoost Friesland, die samenhangt met de turfvaart,

- als bijzondere uitdrukking van de waterstaatkundige ontwikkeling, die samenhangt met de sedert 1876 tot stand gekomen verbetering van het net van waterwegen in Zuidoost Friesland dat de provincie verbindt met Drenthe,

- vanwege de historisch-ruimtelijke relatie met de Drentse vaart op de grens van Friesland en Drenthe,

- vanwege de hoge mate van visuele gaafheid in samenhang met de sluiswachterswoning,

- vanwege de redelijke mate van zeldzaamheid en als exemplarische voorbeeld van de sluizen in dit vaarwater.