Inleiding.

PAVILJOEN ("Paviljoen I") van het St. Servatiusgesticht in 1905-1907 gebouwd naar ontwerp van Henri van der Plas en oorspronkelijk bestemd voor 50 behoeftige halfrustige patiënten. Het paviljoen is gelegen in het midden van de meest oostelijke as van de aanleg en heeft aan de achterzijde nog een oorspronkelijke TUIN.

Omschrijving.

Vrijstaand paviljoen met een aan de zuidgevel grenzende rechthoekige tuin omgeven door een haag en aan de noordzijde gedeeltelijk afgesloten door een korte tuinmuur. Deze muur is opgemetseld in rode baksteen, voorzien van een plint, versierd met een band in gele verblendsteen en afgesloten met een ezelsrug. In de muur een doorgang met een rondboogvormige afsluiting omlijst in gele verblendsteen en voorzien van een houten opgeklampte deur. In het midden van de tuin een verdiept gazon, waaromheen een pad van rode klinkers. In het midden van het gazon een veelhoekig gemetseld waterbassin, en aan elke zijde van het gazon enkele bakstenen treden. De tuin kent voorts een eenvoudige, in de loop der jaren aangepaste sierbeplanting.

Het paviljoen telt twee bouwlagen en een kapverdieping met aan voor- en achterzijde hoekrisalieten. Het pand wordt afgedekt door een samengesteld schilddak belegd met gesmoorde muldenpannen en bekroond met nokpironnen. Het dak heeft een omlopende bakgoot met eenvoudig gesneden klossen. De gevels zijn opgetrokken in baksteen en bezitten de algemene kenmerken zoals beschreven in de complexomschrijving onder monumentnummer 5638231.

De voorgevel heeft een regelmatige indeling met de voor het St. Servatiusgesticht gebruikelijke vensters. Tegen het rechter, twee assen brede risaliet bevindt zich een restant van een glazen gang. De gang maakt een hoek van negentig graden en leidt naar de entree van het paviljoen in de oksel van gevel en risaliet. De gang heeft een glazen opbouw met glazen lessenaardak op een bakstenen voetmuur. De gang is in het westen door een bakstenen eindmuur gesloten.

De rechter zijgevel heeft rechts een thans over twee bouwlagen doorlopende platgedekte uitbouw, die oorspronkelijke één bouwlaag hoog was. In de eerste oorspronkelijke bouwlaag een serie kleine rondboogvensters. Het terugliggende geveldeel links heeft smalle gekoppelde en zelfstandige vensters zoals beschreven.

De linker zijgevel heeft een uitbouw ter breedte van de vierde vensteras van links. De uitbouw is bijna twee bouwlagen hoog en platgedekt. In de uitbouw kleine meerruits valraampjes. In elke as aan weerszijden van dit risaliet heeft deze gevel vensters zoals beschreven, waarbij er twee op de begane grond en één in de tweede bouwlaag blind zijn.

De achtergevel heeft tussen de risalieten een iets uitstekende, oorspronkelijk open veranda met standvinken op een hardstenen balustrade. De veranda is met een lessenaardak afgesloten, behalve in de beide hoeken waar de veranda twee bouwlagen hoog is en platgedekt. Ter hoogte van deze platten bevinden zich deuren op de verdieping. Op het oostelijke plat sluit een moderne brandtrap aan.

Centraal in de balustrade een opening met een trap naar de tuin, voorzien van een hardstenen balustrade. De veranda is thans geheel dichtgezet met moderne ramen en deuren, met behoud van de oorspronkelijke constructie. In het interieur is de oorspronkelijke ruimtelijke opzet in veel opzichten bewaard gebleven, met een verbindingsgang langs de noordgevel, zalen aan de zuidzijde en sanitaire ruimten en trappartijen ondergebracht in de beide hoekrisalieten.

In het interieur zijn tevens elementen van de oorspronkelijke afwerking bewaard gebleven zoals een tegelvloer in de glazen gang, de bordestrap en enkele paneeldeuren met bijbehorende geprofileerde deurkozijnen.

Waardering.

Paviljoen I met bijbehorende achtertuin is van algemeen, cultuur-historisch en architectuur-historisch belang als essentieel onderdeel van de psychiatrische inrichting St. Servatius die aan het begin van de twintigste eeuw volgens het paviljoenstelsel werd gebouwd.

Het pand is in samenhang met de andere bewaard gebleven paviljoens van typologische waarde omdat ze door hun situering in de aanleg, hun specifieke ruimtelijke opzet en gevelbehandeling illustratief zijn voor de categoriale behandeling naar sociale klasse en stoornis die inrichtingen in deze periode kenmerken.

Vanwege de aanwezigheid van een achterliggende patiententuin geeft het pand bovendien een zeer compleet en oorspronkelijk beeld van een behandelpaviljoen van een psychiatrische inrichting uit deze tijd.