Inleiding

De damesPAVILJOEN behorend bij het complex van de psychiatrische inrichting "Huize Voorburg" lag tegenover het in 1993 gesloopte hoofdgebouw, aan de zuidzijde van het terrein. Het paviljoen bestond oorspronkelijk uit een villa, die dienst deed als onderkomen voor welgestelde vrouwelijke patiënten. De villa werd gebouwd in 1893 naar ontwerp van architect A. Sanders. Het gebouw vertoont stijlelementen van het Eclecticisme en de Neo-Renaissance. In 1912 onderging de damesvilla een uitbreiding, bestaand uit een nieuw bouwdeel aan de westzijde, dat met een portaal aan de bestaande villa werd verbonden. De westelijke gevel werd in 1934 voorzien van een nieuwe tweelaags aanbouw. In de jaren '60 is het interieur van het paviljoen gemoderniseerd en is het gebouw voorzien van een tweetal eenlaags aanbouwen aan de achterzijde, die buiten de bescherming vallen.

Omschrijving

Het paviljoen heeft een globaal rechthoekige plattegrond met een eenlaags -deels moderne- aanbouw op de zuidoostelijke hoek en een moderne aanbouw voor de recreatiezaal op de zuidzijde. Het gebouw telt twee bouwlagen onder een licht overstekend afgeplat schilddak met bakgoot op klossen. Boven de lange gevels dakvensters en dakkapellen.

De muren zijn opgetrokken in baksteen met speklagen en natuurstenen elementen, zoals plint, boogtrommels, consoles en boogaanzetten en ijzeren sierankers. Onder de dakrand is een rondboogfries aangebracht. De voorgevel van het paviljoen (noordelijke gevel) heeft een symmetrische opbouw: aan beide uiteinden twee risalerende gevelpartijen, waarvan de meest linkse wordt gevormd door de damesvilla uit 1893. Dit bouwdeel heeft een symmetrische gevelopbouw met in het midden een hoger opgetrokken risaliet met samengestelde tuit- en trapgevel, aan de bovenzijde afgedekt met een natuurstenen lijst. Aan weerszijden hiervan twee vensterassen met op begane grond en bovenverdieping rechtgesloten vensters met moderne ramen. Boven de vensters boogtrommels ingevuld met polychroom metselwerk. Op de hoeken van de oude damesvilla zijn kleine hangtorentjes met spits kegeldak aangebracht, rustend op natuurstenen consoles. De risalerende gevelpartij aan de rechterzijde van de voorgevel dateert uit 1912 en toont dezelfde opbouw als de voorgevel van de oude damesvilla, zij het dat de middenrisaliet hier breder en hoger is en de hoektorentjes ontbreken. De samengestelde trap- en tuitgevel heeft een natuurstenen deklijst versierd met pironnen. Tussen de twee risalerende gevelpartijen een twee traveeën tellende tussenbouw, daterend uit 1912.

In de oostelijke gevel de bevindt zich de oorspronkelijke hoofdingang van de damesvilla uit 1893 in een smalle éénlaags aanbouw voor het portaal. Deze ingang wordt gevormd door een moderne deur met tweedelig bovenlicht: hierboven een boogtrommel met een natuurstenen reliëf met bladdecoratie. Rechts van de ingang een eenlaags aanbouw onder een flauw hellend, overstekend tentdak op klossen. Links van de oorspronkelijke ingangspartij een éénlaagse, driezijdig gesloten erker. Aan de linkerzijde sluit hierop een moderne aanbouw onder plat dak aan. Ter hoogte van de bovenverdieping is boven de ingang een laag, driedelig samengesteld venster met boogtrommel aangebracht, met rechts hiervan een hoger recht gesloten venster met boogtrommel ter hoogte van de bovengang. Rechts springt de zijgevel van de oorspronkelijke villa vooruit. In deze risalerende partij is boven de aanbouw een gevelsteen met het bouwjaar van de villa aangebracht. Hierboven een uitkragende muurpartij onder de boogfries.

De zuidelijke gevel van het damespaviljoen is sober uitgevoerd en sterk gewijzigd. Op zowel de begane grond als de bovenverdieping rechtgesloten vensters met moderne ramen onder boogtrommels. In het midden van de achtergevel een brede, moderne eenlaags aanbouw onder plat dak voor de recreatiezaal. Ook aan de rechterzijde van de achtergevel twee moderne éénlaags aanbouwen onder zadeldak en plat dak.

De westelijke gevel is in 1934 voorzien van een tweelaags aanbouw met een zij-ingang. Deze smallere aanbouw is iets hoger opgetrokken dan de zijgevel en is voorzien van een laag schilddak. De ingangspartij bevindt zich in een eenlaags uitbouw onder een lessenaarsdak en wordt gevormd door een moderne deur met bovenlicht. Hierboven een recht gesloten venster met boogtrommel. Ter hoogte van de zolderverdieping een klein tweelichtvenster. Links van de ingangspartij een rechtgesloten venster onder boogtrommel. Het interieur van het damespaviljoen is sterk gewijzigd en gemoderniseerd. De kap van het gebouw werd in 1994 na een brand geheel vernieuwd.

Waardering

Het damespavilioen behorend bij de psychiatrische inrichting "Huize Voorburg" is van algemeen belang. Het gebouw bezit cultuurhistorische waarde als uitdrukking van een sociaal-economische en geestelijke ontwikkeling: het illustreert de opbloei van het gestichtswezen in de tweede helft van de negentiende eeuw. Het damespaviljoen illustreert tevens een typologische ontwikkeling: binnen het gesticht, waar een strenge scheiding naar geslacht, maar ook naar maatschappelijke standen was doorgevoerd, werden welgestelde vrouwelijke patinten in een afzonderlijk gebouw ondergebracht. Het damespaviljoen bezit ensemblewaarde als essentieel onderdeel van een groter geheel, dat cultuurhistorisch van nationaal belang is. Tot slot is het damespaviljoen van belang vanwege functionele en typologische zeldzaamheid.