Inleiding

Een in 1927-1928 tot stand gekomen VOORZIENINGENGEBOUW, genaamd 'Het Nieuwe Huis' in oorsprong bestaande uit 188 appartementen van verschillende typen en verder een inpandige leeszaal, restaurant, winkels, postkantoor, rijwielstalling en toren. Het gebouw is aan het Roelof Hartplein gelegen met vleugels aan de Gerard Terborgstraat en de Roelof Hartstraat. Als tehuis voor ongehuwden gebouwd in opdracht van de 'Amsterdamsche Coöperatieve Woningvereeniging "De Samenwerking"' naar een ontwerp van de architect B. van den Nieuwen Amstel in de stijl van de verstrakte Amsterdamse School. Op de begane grond bevonden zich destijds de eetzaal voor de bewoners en die voor het publiek, de winkels met kantoor- en magazijnruimten en het postkantoor. De 'fietsenzaal' bevond zich in de kelder. Op de eerste verdieping bevond zich de leeszaal. Voor het overige werden deze en de volgende verdiepingen ingenomen door de appartementen. Op de zolder bevond zich destijds de keuken, diverse bergruimten en enkele ateliers. Reeds bij de verbouwing van 1937 onder leiding van Van den Nieuwen Amstel kwam de keuken naast de eetzalen op de begane grond te liggen.

Omschrijving

Op een grotendeels U-vormig grondplan met afgeschuinde zijden tot stand gekomen appartementengebouw met kelder, begane grond en ten dele zes verdiepingen van verschillende hoogten. Het bouwvolume is opgebouwd uit blok- en cilindervormen. Aan de achterzijde bevindt zich aan een open binnenhof een uitbouw. Het geheel wordt afgesloten door een samenstel van platte daken met licht uitkragende daklijst. In staand verband met bruine baksteen gemetselde en horizontaal en vertikaal gelede gevels op gefrijnde natuurstenen plint met gebosseerde blokken en smeedijzeren hekwerk bij de geknikte overgangen. De vensters boven de plint hebben een zandstenen kader. De symmetrisch opgezette NW-gevel met de markante ronde hoeken aan het Roelof Hartplein telt dertien traveeën. De noordelijke en een deel van de zuidelijke zijvleugel zijn ten opzichte van elkaar spiegelbeeldig. De langere zuidelijke vleugel - met postkantoor - is echter omvangrijker en strekt zich nog met twee gevelvlakken in de Gerard Terborgstraat verder uit. Aan de verschillende straatzijden bestaat het gebouw zo uit vijf gevelvlakken. Bij de noordelijke zijvleugel bevindt zich de hoge vierkante klokkentoren met smalle vensters in het muurwerk en met vier wijzerplaten en met natuurstenen bekleding. De noordelijke en zuidelijke zijvleugels sluiten uiteindelijk aan op de woonbebouwing aan respectievelijk de Roelof Hartstraat en de Gerard Terborgstraat. Aan de binnenzijde van het U-vormig bouwblok centraal achter het hoofdgebouw de serre-achtige verlenging van de voormalige eetzaal van de bewoners. Deze verlenging bestaat uit een rechthoekige aanbouw en een vijfzijdige abside. Achtergevels met eenvoudige vensters met schuif- of draairamen, enkele balkons met balkondeuren. De NO-gevel aan de zijde van de Roelof Hartstraat heeft een viertal winkelpuien op de begane grond. Het middendeel van de vleugel is hoger opgetrokken. Zowel aan de linker- als aan de rechterzijde afgeronde overgangen naar en afsluiting van lagere bouwdelen. Op de eerste en tweede verdieping een doorlopend balkon met gemetselde borstwering. Eenvoudige vensters met draairamen in per bouwdeel grotendeels symmetrische verdeling. De NW-gevel aan de zijde van het Roelof Hartplein heeft een symmetrische opbouw en vensterverdeling. Het middendeel is drie vensterassen breed en heeft op de begane grond en eerste verdieping erkerachtige vensterpartijen. Op de verdieping hebben deze een meerruits gelede raamvulling. De tweede verdieping heeft een balkon met gemetselde borstwering. De vijfde en zesde verdieping van het middendeel zijn teruggezet. Aan weerszijden wordt de gevel geflankeerd door ronde risalieten met elk twee smallere ronde zijrisalieten op hoge natuurstenen plint. Hierin de centrale toegangen waarachter de centrale hallen, gebogen vensterpartijen, natuurstenen accenten en een hoger opgetrokken en rond afgesloten middendeel met smalle vensters en vlaggenmast. De aansluitende gevel aan de zuidzijde heeft op de begane grond een tweetal winkelpuien met glas-in-lood raamvulling in de hoge bovenlichten. De verdere opbouw en verdeling zijn grotendeels gelijk aan die van de NO-gevel. De gevel van de zuidelijke vleugel zet zich na een plastische en in- en uitzwenkende hoekpartij verder uit in de Gerard Terborgstraat. De gemetselde borstweringen van de balkons op de eerste en tweede verdieping zijn doorlopend in het gevelvlak en strekken zich ook over de rest van de gevel van de vleugel uit. Op de begane grond de centrale toegang tot de fietsenstalling. Ter verlichting van de kelderruimten zijn beglaasde vloerplaten aangebracht met rechthoekige glazen bouwstenen. De bovenste verdieping is teruggezet en heeft een galerij. Het meest oostelijk bouwdeel van de zuidelijke vleugel heeft op de begane grond de brede vensterpartijen van het postkantoor. Op de natuurstenen benedendorpel rusten de in zandsteen uitgevoerde middenstijlen. De raamvulling wordt middels stalen roeden verder geleed. Aan de rechterzijde bevindt zich de toegang tot het postkantoor. Aan de bovenzijde van de vensters bevinden zich tuimelramen. De gevel wordt bij de eerste, derde en vijfde verdieping teruggezet. De gevel wordt met een plastisch, afgerond geveldeel aan de rechterzijde afgesloten. De eenvoudige vensters zijn in verschillende typen evenwichtig over de gevelvlakken verdeeld.

Het houten plafond in de eetzaal en de aangrenzende ruimten is oorspronkelijk, alsmede de deuren en scheidingswand tussen de respectievelijke eetzalen. De appartementen zijn gegroepeerd aan weerszijden van lange gangen. Trappenhuizen met expressionistisch hekwerk en vensters met glas-in-lood raamvulling vormen de verbinding tussen de verdiepingen. De centrale trappenhuizen gaan op vanuit een tweetal centrale hallen in het bouwdeel aan het Roelof Hartplein. In deze hallen verder marmeren vloeren en houten tochtdeuren en lambrisering.

In het interieur van Gerard Terborgstraat nr.46 zijn enkele onderdelen van het oorspronkelijke interieur van het aan die zijde gelegen postkantoor bewaard gebleven: de tegelvloer, de glas-in-lood raamvulling van de inwendige bovenlichten, de houten draaideursluis, alsmede enkele paneeldeuren.

Waardering

Uit 1927-1928 daterend voorzieningengebouw, 'Het Nieuwe Huis', met appartementen, voormalig restaurant en keuken, inpandige leeszaal, winkels, fietsenstalling en postkantoor van algemeen belang vanwege de architectuur- en cultuurhistorische en typologische waarde als eerste project van collectief wonen in Amsterdam en kenmerkend voorbeeld van verstrakte Amsterdamse School. Tevens van belang wegens ensemblewaarde in relatie tot de omringende woonblokken van De Samenwerking en Huize Lydia, alsook van stedenbouwkundige waarde wegens de beeldbepalende situering aan het Roelof Hartplein en het markante torensilhouet.