Omschrijving onderdeel 2: HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG behorende tot de buitenplaats Mataram.

De buitenplaats is gesitueerd aan de Poppenallee op een onregelmatig gevormd terrein met hoogteverschillen, dat geheel door een waterloop is omgeven. De 18de-eeuwse structuur van de buitenplaats, zoals te zien op de Hottingerkaart uit 1783 en de kadastrale minuut uit 1820, is thans nog grotendeels aanwezig in de vorm van lanen en de moestuin met kom. In de eerste helft van de 19de eeuw heeft tuinarchitect H. van Lunteren binnen de 18de-eeuwse structuur een landschapspark aangelegd. De gracht om het huis werd vergraven tot een vijver, de lange 18de-eeuwse laan werd aan de noordkant met een flauwe bocht omgebogen naar het huis, aan de zuidkant werd hij deels onderbroken door arcadische weilanden en wandelbossen. De meeste bestaande vijvers en waterpartijen werden vergraven en door middel van bosschages en boomgroepen in het gemaakte landschap geaccentueerd. Rond de buitenplaats kwam een wandeling met wisselende uitzichten naar 'buiten' naar het boerenland en naar 'binnen' naar de parkaanleg. Op een aantal plaatsen op de wandeling werden heuvels opgeworpen waarop een koepel stond om van het uitzicht te genieten.

Vanaf de Poppenallee loopt de rechte brede oprijlaan (noordwest-zuidoost) die ten dele nog laanbeplanting van eikenbomen heeft. Vanaf de entree is door de laan de huisplaats te zien waar het voormalige hoofdgebouw stond (de Spiekerbelt). 'De Spiekerbelt' heeft een brede gracht rondom die naar ontwerp van Van Lunteren aan het begin van de 19de eeuw in ronde vormen is vergraven. In het terrein zijn nog funderingsresten van het huis aanwezig, restanten van landhoofden van een brug naar de moestuin en een ingangshek met pijlers (onderdeel 3B). Verder staan langs de rand enkele monumentale bomen waaronder een paar bruine beuken. De Spiekerbelt is in het park duidelijk herkenbaar als plaats waar vroeger het hoofdgebouw heeft gestaan. De 18de-eeuwse laan, die aan de zuidzijde door een hoog opgeworpen heuvel, de Dennenberg, wordt beëindigd, wordt afwisselend geflankeerd en onderbroken door weiden en bossen; vanaf de laan lopen enkele zichten over deze grillig gevormde weiden die met solitaire bomen zijn ingericht. Haaks op de toegangslaan loopt een dwarslaan aan de buitenzijde van de waterloop om Mataram; deze laan komt uit, aan de westzijde, op het terrein van De Horte en aan de oostzijde op de Mataramweg. Ten noordoosten van de toegangslaan en ter hoogte van de huisplaats lagen een langwerpige (moes)tuin met vijver, een boomgaard ('voor vermaak aangelegde gronden') en een sterrenbos van eikenhakhout. De structuur van de 18de-eeuwse moestuin en boomgaard is herkenbaar aanwezig, het sterrenbos niet meer terug te vinden. Ter plaatse resten van een beukenberceau die dagtekenen van de 18de eeuw. Ten oosten van de berceau ligt een waterpartij die om een verhoging in het bos, Hondenkerkhof, doorloopt langs een aan het bos grenzend weiland. In het weiland staat een aantal solitairen. Aan de westzijde van het weiland ligt eveneens een in het bos doorlopende waterpartij, waarin een eilandje ligt. Om de buitenplaats voert een afwisselende wandeling met uitzichten op bos en weide en waterpartijen. De heuvels in de wandeling (de Chinese Tent, de Dennenberg en de Kogelvanger) geven de plaats aan waar in de 19de eeuw koepels hebben gestaan. Een ronde kom in het zuidelijk deel van het park is een restant uit de 18de eeuw. Aan de westzijde van de aanleg bevindt zich een in oorsprong 18de-eeuwse waterpartij die ligt op een lengteas (noordwest-zuidoost) met verder een laan van opgaande bomen beëindigd door een heuvel met de naam Kogelvanger. Deze lag in het verlengde van de schietbaan op De Horte. De drie bassins zijn aan het begin van de 19de eeuw samengevoegd tot een langwerpige waterpartij met een verbreding in het midden en omringd met bomen. Vanaf dit punt is een mooi zicht in noordelijkoostelijke richting over de weide op de bruine beuken op de oude spiekerbelt. Rondom de weide loopt een rondwandeling, deels beplant met laanbomen.

Waardering

De HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG behorende tot de buitenplaats Mataram is van algemeen cultuurhistorisch en tuinhistorisch belang:

- wegens de ouderdom;

- wegens de bewaard gebleven 18de-eeuwse structuur als lanen en de (plaats van) waterpartijen;

- wegens de 19de-eeuwse landschappelijke inpassing naar plannen van H. van Lunteren;

- als onderdeel van het oeuvre van H. van Lunteren;

- wegens de functioneel-ruimtelijke samenhang met de overige onderdelen van de buitenplaats.