Cluster 58. Aanleg van gedekte Gemeenschapsweg met Inundatiekanaal.

NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE

Inleiding

De AANLEG van Inundatiekanaal en Gedekte Gemeenschapsweg als onderdeel van de hoofdverdedigingslijn van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en lineaire basis van werken vormt een belangrijke lijnstructuur binnen de totale verdedigingslinie. Het ongeveer drie kilometer lange Inundatiekanaal van Fort Honswijk bij de Lek naar de Schalkwijksche Wetering is kort na 1870 gegraven om het gebied ten zuiden en zuidoosten van Utrecht snel onder water te kunnen zetten. Hiertoe werden de sluiswerken bij Fort Honswijk geopend, waarna het ingelaten water via het Inundatiekanaal en de Schalkwijksche Wetering verder naar het noorden kon stromen. Bij het graven van het Inundatiekanaal is de vrijgekomen aarde van het kanaalgedeelte tussen de Lunet aan de Snel en het Werk aan de Korte Uitweg aan de westzijde hiervan tot een wal opgeworpen, waarachter een zogenoemde gedekte gemeenschapsweg tot stand kwam. Hierlangs konden - zonder onder vijandelijk vuur of in het zicht van de vijand te liggen - materieel of manschappen worden getransporteerd en andere communicatie worden onderhouden tussen verschillende onderdelen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en in het bijzonder van de Stelling van Honswijk. Het kanaal was zowel van civiel-waterstaatkundige als van defensieve betekenis, mede vanwege het opheffen van het watertje de Snel als waterafvoer, eveneens kort na 1870. Het profiel van de aarden wal is rond 2008 grotendeels hersteld en weer goed als defensiewerk herkenbaar gemaakt door het zichtbaar en beleefbaar maken van een aantal erin en erlangs opgenomen betonnen en andere werken en het inzichtelijk maken van profiel, beloop en functie. Tot de aanleg behoort tevens de van oudsher door palen aangeduide Militaire Landgrond, het gebied waarover het Ministerie van Oorlog zeggenschap had.

Omschrijving

AANLEG van Inundatiekanaal en Gedekte Gemeenschapsweg, in essentie bestaande uit een ongeveer 3 km lang kanaal, met enerzijds een gedekte weg met (gebouwde) defensiemiddelen en aan de andere zijde een onderhoudsweg. Omstreeks 1870 is besloten ter hoogte van Fort Honswijk en de Lunet aan de Snel een inundatiekanaal te graven om de onderwaterzetting van het gebied ten zuidoosten van Utrecht te vergemakkelijken. Het geprojecteerde kanaal kwam vrijwel kaarsrecht noordwaarts te lopen tot aan de Schalkwijksche Wetering, waarlangs het vanuit de Lek in te laten water verder kon stromen. Er was een - blijkens de topografische kaart - aanvankelijk niet zo beoogde bajonetvormige knik ter hoogte van het Werk aan de Korte Uitweg. Hier splitst het kanaal zich en vormt het zo een omgrachting van dit werk. Het 15 à 20 m brede kanaal (gegraven 1871-1874) is aan de zuidzijde afgesloten door een inundatiesluis en werd en wordt gekruist door enkele bruggen. Ten zuiden van het Werk aan de Korte Uitweg is de bij het graven van het kanaal gedolven aarde gebruikt voor het opwerpen van een aardlichaam en de aanleg van een aan de westzijde ervan parallel hiermee lopende gemeenschapsweg (1874-1879). Deze weg vormde de verbinding tussen de vele erlangs gelegen werken. Ook langs de oostzijde van het kanaal kwam een weg tot stand; de functie was onder meer die van onderhoudsweg. De Gedekte Gemeenschapsweg en het kanaal vormden samen de hoofdverdedigingslijn, die werd versterkt met aarden geschutsopstellingen, met een borstwering en met betonnen schuilplaatsen. Resten en sporen van dergelijke artefacten zijn nog op verschillende plaatsen aanwezig. De aanleg van Inundatiekanaal en Gedekte Gemeenschapsweg omvat verder in principe het aangrenzend gebied waarover het Ministerie van Oorlog zeggenschap had en dat van oudsher is gemarkeerd met grenspalen - de Militaire Landsgrond. Het ensemble van het kanaal en de Gedekte Gemeenschapsweg vormt door schaal en beloop een markant militair artefact in het zeer vlakke en open landschap, waarvan - zeker in de Nieuwe Hollandse Waterlinie - nog slechts weinig duidelijke voorbeelden bestaan.

Waardering

De AANLEG van Inundatiekanaal en Gedekte Gemeenschapsweg tussen het Fort bij Honswijk en de Schalkwijksche Wetering is van algemeen belang vanwege:

* Cultuurhistorische waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zoals deze is ontworpen door C.R.T. Kraijenhoff en in eerste aanleg vanaf 1815 door hem, Jan Blanken en majoor-ingenieur Willem Offerhaus is gerealiseerd en daarna door anderen gedurende meer dan 125 jaar is versterkt en verbeterd.

* Architectuurhistorische waarden, in het bijzonder als uiting van de militair-strategische bouwkunde, die gebaseerd is op: a. het systeem van inundatie en accesverdediging (19de eeuw), b. de wedloop met de zich versterkende offensieve middelen (19de en 20ste eeuw), c. het systeem van 'levende' veldversterking in de diepte (20ste eeuw).

Het betreft hier een onderdeel uit de periode 1871-1886 dat een voorbeeld is van een aan de militair-strategische bouwkunde gerelateerde aanleg van historische waterbouwkunde en dat onder meer diende als waterinlaat en verbindingsweg.

* Ensemblewaarde en situationele waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tevens vanwege de functionele en fysieke samenhang met de overige onderdelen van het complex.

* Het onderdeel is zeldzaam geworden omdat het als aanleg een nog vrijwel compleet en goed herkenbaar voorbeeld is van een gedekte weg met inundatiekanaal in de Nieuwe Hollandse Waterlinie en het is als zodanig representatief (karakteristiek) voor dit type verdedigingswerken.

* Het onderdeel is goed bewaard omdat nog vrijwel alle (typen van de tot de aanleg behorende (structuur)elementen in meer of minder herkenbare vorm en functie aanwezig zijn.