Inleiding

Een aanvraag voor een rijkssubsidie voor de bouw voor 43 ARBEIDERWONINGEN door de gemeentelijke 'Bouwvereniging' (opgericht in 1906) werd in 1920 gehonoreerd. Het betrof 12 woningen aan de Woudweg en 31 woningen aan een nieuw aan te leggen plein tegenover de zogeheten Bonifaciusbron, nu het Bonifaciusplein. De bouwtekeningen zijn gesigneerd door W.K. de Wijs, architect te Enschede en gedateerd October 1919. De woningen werden gerealiseerd in 1921 in een baksteenarchitectuur die beïnvloed is door het expressionisme. W.K. de Wijs kon putten uit eerdere ontwerpen voor de wijk Pathmos in Enschede (1914-1928), die hij had ontworpen in samenwerking met de directeur van gemeentewerken A.H. op ten Noort, en waar exact hetzelfde type woningen voorkomt. Evenals in Enschede zijn in Dokkum hoofdtypen geleverd, waarop desgewenst kon worden gevarieerd. Voor Dokkum zijn drie typen (A, B, en C) getekend, waarop varianten zijn gemaakt; in totaal 14 woningblokken. Van het woningtype A zijn er 24 woningen, van het type B 6 woningen en van het type C 13 woningen gerealiseerd. De vormzuivere hoofdtypen zijn als volgt verdeeld:

A: Bonifaciusplein, de halfronde afsluiting van het binnenplein; in totaal 12 woningen in drie blokken volgens het schema 1A-2A*/*A2-A1.

B: Woudweg, de woningen aan weerszijden van de toegang tot het Bonifaciusplein aan de Woudweg; in totaal vier woningen in twee blokken, volgens het schema: B*/*B.

C: Woudweg het meest zuidelijke blok en Bonifaciusplein het meest noordelijke blok; in totaal 8 woningen in twee blokken, volgens het schema: 1C-C1/1C-C1.

De varianten hebben eenzelfde plattegrond, maar niet noodzakelijkerwijs dezelfde architectonische verschijningsvorm. Zij omvatten zeven blokken woningen: Bonifaciusplein twee woningen zuidelijk aan het plein en twee woningen aan de zuidelijke zijde van de toegangsweg (schema 1A-A1), Bonifaciusplein drie woningen aan het zuiden van het plein (schema 1C-C1-1C), Bonifaciusplein twee woningen aan de noordelijke zijde van de toegangsweg (schema 1C-C1), Bonifaciusplein twee keer drie woningen die de afsluiting aan de rechte zijde van het plein vormen (schema B*-1A-A1), Woudweg vier woningen aan de noordelijke zijde van de woudweg (schema 1A-A1/1A-A1), B*-1A-A1.In de architectonische verschijningsvorm zijn hieruit nog twee subtypen te onderscheiden, die afzonderlijk worden beschreven, omdat er twee identieke blokken van voorkomen binnen het complex. De overige woningblokken variëren op het woningtype C en worden daarbij aangehaald. Alle woningen hebben eenvoudige ornamentiek, bestaande uit ingemetselde decoraties in mangaankleurige bakstenen. Deze decoraties beperken zich uitsluitend tot de voorgevel. In hoeverre de aanleg van de wijk is gebaseerd op een stedebouwkudig plan is niet duidelijk geworden. In ieder geval lijkt de wijk een bewuste tegenhanger van de Bonifaciusbron. Wel is bekend dat de uitbreiding van Dokkum buiten de bolwerken indertijd de nodige opschudding heeft veroorzaakt. Het terrein waarop het complex is gebouwd is tamelijk vierkant en werd aanvankelijk slechts gedeeltelijk bebouwd. Het overige deel van het terrein, richting Birdaarderstraat, is na de Tweede Wereldoorlog bebouwd met woningen van dezelfde woningbouwvereniging. Deze vallen buiten de bescherming van rijkswege. Enkele jaren na de realisatie van de woningen werd nagenoeg in het verlengde van deze as, waarbij de bron bijna als ruimtelijk middelpunt functioneert, de Bonifatiuskapel gebouwd in het processiepark. De stedebouwkundige structuur van het Bonifatiusplein en de plattegrond van de bedevaartkapel zijn op de plattegrond herkenbaar als een vormherhaling. Door deze opvallende stedebouwkundige aanleg is het dubbelcomplex gemakkelijk te herkennen in de plattegrond. De bebouwingsstructuur van het complex Bonifaciusplein is paddestoelvormig; met de bebouwing is een zekere mate van symmetrie nagestreefd met alternerende verschijningsvormen. Het complex staat haaks op de oudere uitvalsweg, de Woudweg, en is daaraan ondergeschikt. De woningen aan de Woudweg hebben een voortuin afgezoomd met een haag en betonnen pijlers voor het toegangshek. De toegangsweg tot het binnenplein vormt een as in het verlengde van de Bronlaan naar de Bonifatiusbron. De bevloering van de straten binnen het complex is gedeeltelijk origineel en bestaat uit klinkers, die wat betreft de kleurschakeringen passen bij de trasramen van de woningen. In de opzet van het wijkje is enige invloed van de tuinwijkgedachte bespeurbaar: de woningen hebben een voor- en achtertuin met bleekveldjes, en de kern van het complex vormt de groep woningen die om het eigenlijke Bonifaciusplein zijn gegroepeerd. Het geheel heeft een fraai, besloten karakter. Tussen de woningen liepen paden om de achteringang van de woningen te kunnen bereiken. Op een binnenterrein, achter de Woudweg het noordelijke blok met schema 1A-A1/1A-A1, stond een buurtpomp, welke na de Tweede Wereldoorlog is gesloopt. In de jaren 1971-1972 zijn de privaattonnen vervangen door waterclosets. Het woningbouwcomplex is in 1979 in het kader van groot onderhoud gerenoveerd, waarvoor architect B.S. Adema te Dokkum de bouwtekeningen verzorgde. Visuele karakteristieken als de paneeldeuren en de schoorstenen zijn verwijderd. De karakteristieke raamroedeverdeling is in verschillende woningen gedeeltelijk gehandhaafd. Niet alleen zijn de woningen gerenoveerd, maar is gedeeltelijk ook de bestrating en het patroon van stegen tussen de woningen gewijzigd.

De interieurindelingen zijn gewijzigd.

Waardering

Het complex Bonifatiusplein is van algemene cultuurhistorische, stedebouwkundige en architectuurhistorische waarde: - vanwege de hoge mate van betekenis van de structuur in relatie tot de historische ontwikkeling van Dokkum buiten de bolwerken, - vanwege de hoge mate van stedebouwkundige betekenis in relatie tot de stedebouwkundige ontwikkelingen rond de Bronlaan en de Bonifaciuskapel, - vanwege de hoge kwaliteit van het ruimtelijk concept, waarin de invloed van de tuinwijk bedacht formeel is toegepast, - vanwege de redelijke mate van kwaliteit van de verkaveling met stegen en binnenterreinen, - als exemplarisch voorbeeld van de woningtypologie ontwikkeld door W.K. de Wijs, vergelijkbaar met de woningbouw in de wijk Pathmos te Enschede, - vanwege de redelijke architectonische kwaliteit, door de alternerende toepassing van typen, subtypen en varianten, - vanwege de redelijke mate van gaafheid van het exterieur, - vanwege de redelijke mate van belang van de detaillering, die enerzijds de verschillende woningtypen onderscheiden en anderzijds door het consequente materiaalgebruik een grote mate van eenheid bewerkstelligen, - vanwege de redelijke mate van stedebouwkundige gaafheid, - vanwege de redelijke mate van zeldzaamheid binnen de context van Friesland.