Omschrijving van het complex

In structuur en deels in detail gaaf bewaarde HISTORISCHE BUITENPLAATS RIJNHUIZEN met KASTEEL (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), BRUG (3), BOUWHUIZEN (4A en 4B), TUINSCHUUR (5), BRUG (6), TOEGANGSHEK (7), THEEHUISJE (8).

De historische buitenplaats Rijnhuizen ligt in het voormalige dorp Jutphaas, thans een industrieterrein ten oosten van de dorpskern van Nieuwegein. Volgens de "Tegenwoordige staat van alle volken, ..., in 't byzonder dien van Utrecht" uit 1772 is de Ridderhofstad Rijnhuizen in 1370 "bekend geworden". Het huis bestond op dat moment mogelijk al langer. Het huidige huis dateert uit 1640 en werd gebouwd in opdracht van Reynoud van Tuyll van Serooskerken. Op het kasteel bevindt zich een kaart waarop het omgrachte complex staat afgebeeld, omgeven door een geometrische tuinaanleg, een grote moestuin, een sterrenbos en een boomgaard. De datering van deze kaart in niet meer te lezen, maar de formele aanleg en de strikte scheiding van de verschillende tuinen door middel van beplante lanen en waterlopen, maakt het aannemelijk dat de kaart uit de tweede helft van de 17de of eventueel de eerste helft van de 18de eeuw stamt. De buitenplaats werd in 1958 gekocht door de Nederlandse Staat, die er de Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie in onderbracht. In de daaropvolgende jaren werd de bebouwing van de buitenplaats gerestaureerd, waarbij het hoofdgebouw deels geschikt werd gemaakt voor gebruik als kantoorruimte. Van de beide bouwhuizen werd het zuidelijke bouwhuis in gebruik genomen als werkplaats en het noordelijke bouwhuis als woning. In het hoofdgebouw heeft een groot aantal vertrekken, met name op de bel-etage, nog een 18de en/of 19de- eeuwse interieurafwerking. Zo zijn er bijvoorbeeld nog bijzondere geschilderde behangsels, beschilderde wanden, schoorsteenmantels, betimmeringen en stucwerk aanwezig. Binnen de huidige landschappelijke aanleg van tuin en park is de formele tuinaanleg met uitgebreid lanen- en waterlopenstelsel, vermoedelijk daterend uit de tijd van de herbouw van het hoofdgebouw (1640) nog herkenbaar aanwezig.

Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. In het noorden wordt het terrein begrensd door de weg Rond het Fort. De oostgrens wordt gevormd door de sloot ten oosten van de voormalige oprijlaan. De zuidgrens volgt de kadastrale grens van perceel Jutphaas D 2252 en vervolgens die van D 2795. De westelijke grens van het buitenplaatsterrein wordt gevormd door het Merwedekanaal.

Van bescherming uitgesloten zijn de kantoren en laboratoria ten zuiden van het kasteel (gebouwd in de tweede helft van de 20ste eeuw).

Waardering van het complex

De HISTORISCHE BUITENPLAATS RIJNHUIZEN is van algemeen cultuur-, architectuur-, en tuinhistorisch belang:

- vanwege de ouderdom;

- vanwege de architectonische vormgeving van de bebouwing;

- vanwege de historische tuin- en parkaanleg in landschapsstijl, waarin de formele lanen- en waterlopenstelsels uit de 17de en 18de eeuw herkenbaar in opgenomen zijn;

- vanwege het gaaf bewaard gebleven voorplein;

- vanwege de bewaard gebleven historische elementen in het interieur van het hoofdgebouw;

- vanwege de oorspronkelijke functionele en de visuele samenhang van de complexonderdelen;

- als voorbeeld van één van de weinige, gaaf bewaard gebleven 17de-eeuwse kastelen met middeleeuwse kern ten zuiden van het Sticht.