Inleiding

De Schans, voorheen Heikant geheten, was van oorsprong een driehoekige 'plaetse'. Het vormde rond 1600 de kern van de herdgang Heijdseijde, op enig moment gesplitst in Oosten- en Westen-Heikant. Oosten- en Westen-Heikant werden bij de nieuwe wijkindeling in 1879 weer samengevoegd tot de wijk Heikant. Tot in het begin van de twintigste eeuw was de Heikant nog geheel afgezonderd van de stad. De oude structuur en het wegenstelsel zijn mede hierdoor nog goed herkenbaar. Als gevolg van verdergaande ontwikkelingen ontstond rond het plein een lintbebouwde structuur die het karakter heeft van een dorpscentrum hetgeen nog zichtbaar is in de maat, schaal en functie van de bebouwing die voornamelijk dateert uit de negentiende en twintigste eeuw.

In 1871 besloot mgr. Zwijsen tot de oprichting van de parochie Heikant waarna in 1872 werd begonnen met de fundering van een nieuw te bouwen kerk aldaar. Op 8 september 1873 werd de kerk door deken W. van der Ven gewijd en vervolgens op 23 juni 1879 door mgr. Godschalk geconsacreerd. Eerste pastoor van de nieuwe parochie was Leonardus van der Steen (1873-1904) onder wiens pastoraat de pastorie werd gebouwd (1874). Vanaf 1902 vestigden enkele leden van de door mgr. Zwijsen gestichte congregatie van de Zusters van Liefde zich op de Heikant. Zij legden zich onder andere toe op het onderwijs voor meisjes. Onder pastoor H. van de Veerdonk (1904-1935) werd de school uitgebreid en verrees er tevens een patronaatsgebouw. Ter gelegenheid van zijn veertigjarig priesterjubileum kreeg pastoor Van de Veerdonk in 1924 van de parochianen een Mariabeeld aangeboden dat tegenover de kerk werd geplaatst.

Omschrijving

De bebouwing die deel uitmaakt van het hieronder beschreven complex concentreert zich langs de noord-westzijde van het driehoekige plein met achtereenvolgens de KERK (1), de PASTORIE (2), het KLOOSTER (3) en de SCHOOL (4). Tegenover het klooster en de school werd het PATRONAATSGEBOUW (5) opgetrokken. Op de zuid-oostelijke punt van het plein staat het WOONHUIS (6), genaamd het 'bovenmeestershuis'. Tenslotte staat tegenover de kerk een MARIABEELD (7). De Schans is een sinds 1982 van gemeentewege beschermd stadsgezicht onder de naam 'De Oude Heikant'.

Waardering

Het complex is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als uitdrukking van een culturele, sociaal-economische en geestelijke ontwikkeling welke zichtbaar is in de bewaard gebleven ruimtelijke structuur van landschap en bebouwing. Het complex is tevens van belang wegens de historisch-ruimtelijke waarden die tot uiting komen in de samenhang van de functies van de bebouwing, de schaal en de relatie met de open ruimten. Deze waarden worden versterkt door de situationele waarden: de samenhang van historisch-ruimtelijke, structurele en functionele kwaliteiten van de bebouwde en onbebouwde ruimte. De beschreven bebouwing is bovendien van belang vanwege de gaafheid van de meeste onderdelen en het gehele ensemble.