Inleiding

Historische buitenplaats NOORDERHEIDE, vanaf 1938 aangelegd op de Elspeetse Heide tussen Vierhouten en Elspeet, in opdracht van de Rotterdamse havenbaron en kunstverzamelaar D.G. VAN BEUNINGEN (1877-1955), verbonden aan het bedrijf S.H.V. Van Beuningen liet in de jaren 1938-1941 op het bos- en heideterrein een in kostbare materialen uitgevoerd landhuis bouwen als woonhuis voorzichzelf en zijn vrouw A.E. van Beuningen Charlois, met het oog op zijn pensioen. Het landhuis werd ontworpen door de architect ir. F.A. ESCHAUZIER (1889-1957) die tot de familie behoorde. Het traditionalistische landhuis toont de voor het werk van Eschazier kenmerkende invloeden van het werk van de Engelse architect Edwin Lutyens, de ontwerpopvattingen van de Oostenrijkse architect Oscar Strnad en de contemporaine Scandinavische bouwkunst die op een zeer originele wijze tot een eigen stijl zijn verwerkt. Het twee ton kostende landhuis is het kostbaarste, grootste en belangrijkste door Eschauzier ontworpen landhuis. Eschauzier heeft tal van landhuizen ontworpen waarmee hij grote faam behaalde en invloed verwierf. Zijn verfijnde bijna Biedermeier-achtige woonhuizen representeren de individualiteit, de voorname status en de smaak van hun opdrachtgevers. Kenmerkend voor veel van zijn landhuizen is de "gesloten" bouwwijze, eenvoudige dakvormen, zuiver in de gevel geplaatste muuropeningen, een toren in de hoek van een binnenhof, de door de dakrand heenbrekende dakkapel, de hoog opgaande schoorstenen en een welhaast burgerlijke eenvoud. Veel van zijn huizen zijn voorzien van kunstwerken zoals ook Noorderheide'is voorzien van beeldhouwwerk in in- en exterieur van de beeldhouwers Han Richters (1915) en Hildo Krop (1884-1970). Verder is het voorzien interieur van het landhuis voorzien van marmerintarsia van Nel Klaasen (1906-1989) en glas-in-lood van Erna van Osselen. De tuinaanleg rond het huis is uitgevoerd naar ontwerp van J. Voorhoeve. Typerend voor de dit huis en vele andere door Eschauzier ontworpen woonhuizen is de vanzelfprekendheid waarmee zij in het landschap zijn opgenomen. Vanaf het terras aan de achterzijde van het huis heeft men behalve een weids zicht op de Noorderheide tevens zicht op het kerktorentje van Elspeet ten behoeve waarvan ooit een deel van het bos werd gekapt. De familie Van Beuningen richtte het landgoed in naar eigen smaak hetgeen resulteerde in een landschap met bankjes, zogenaamde piramides, hutten en vijvers met een systeem van overloopjes, gemetselde en van een betonen bedekking voorziene beken en vijvers en pompstations. Nu nog aanwezig en beschermenswaardig zijn de aan diverse kleinkinderen gewijde pyramides en het omvangrijke stelsel van waterwerken bestaande uit deels in beton en/of metselwerk uitgevoerde vijvers, beken, bruggetjes en pompstations. Het complex is samengesteld uit de volgende onderdelen:

01. LANDHUIS

02. TUINAANLEG

03. WATERPUT

04. WATERWERKEN (VIJVERS, BEKEN, BRUGGETJES & POMPSTATIONS)

05. PYRAMIDES

06. DIENSTWONINGEN

07. LANTAARN

08. TOEGANGSHEK MET MUUR

09. TOEGANGSKOLOMMEN

Het landgoed wordt aan de westzijde begrensd door de Elspeterbosweg die de verbinding vormt tussen Vierhouten en Elspeet. Aan de noordzijde bevindt zich het Vierhouter Bos, aan de oostzijde wordt de grens gevormd door het Gortelse Bos en aan de zuidzijde tenslotte door het Elspeetse Bos en de Elspeter Struiken. Het landgoed is tegenwoordig gesplitst waarbij het grootste deel van het bos- en heidegebied wordt beheerd door Staatsbosbeheer en het landhuis en directe omgeving beheerd wordt door nazaten van D.G. van Beuningen via de Noorderheide B.V. te Dordrecht. Het landhuis fungeert tegenwoordig evenals oorspronkelijk het geval was als weekend- en zomerverblijf.

Waardering

Historische buitenplaats NOORDERHEIDE, vanaf 1938 aangelegd in opdracht van D.G. van BEUNINGEN met o.a. een landhuis in de stijl van de Delftse School naar ontwerp van ir. F.A. ESCHAUZIER

-\tVan architectuurhistorische waarde als een goed en voor ons land bijzonder voorbeeld van een historische buitenplaats uit de dertiger jaren van deze eeuw met onder meer een in een bijzonder rijk uitgevoerd traditionalistisch landhuis dat in de plattegronden verwijst naar het uit Engeland afkomstige zogenaamde north-corridorplan, het werk van Edwin Lutyens, de ontwerpopvattingen van de Oostenrijkse architect Oscar Strnad en de comtemporaine Scandinavische bouwkunst. De complexonderdelen vallen op door de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van de ontwerpen die onder meer tot uitdrukking komen in de fraaie en zorgvuldige detaillering en het kostbare materiaalgebruik. Het landhuis is bijzonder gaaf bewaard gebleven en bezit een rijk uitgevoerd interieur. Zo heeft het pand onder andere nog diverse fraaie schoorsteenmantels waarvan één voorzien is van sculptuur van de beeldhouwer H. Richters. Verder is er onder meer sprake van een vloer in de vestibule met marmerintarsia en parketvloeren. Het complex is tevens van groot belang als het belangrijkste werk van ir. F.A. Eschauzier.

- \tVan stedenbouwkundige waarde vanwege de situering in een landschappelijk bijzondere fraai bos- en heidegebied ten oosten van de Elspeterbosweg tussen Vierhouten en Elspeet. De buitenplaats is door de situering en inrichting nauw verbonden met de ontwikkelingsgeschiedenis van dit gebied en is tevens van belang vanwege de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing en de historisch-ruimtelijke relatie met de vanuit het huis aangelegde waterwerken in het gebied. Deze laatsten hebben mede vanwege het gebied waarin zij gelegen zijn en de uitvoering een hoge zeldzaamheidswaarde.

-\tVan cultuurhistorische waarde als uitdrukking van een voor de gemeente Nunspeet kenmerkende sociaal-maatschappelijke ontwikkeling tussen 1850 en 1940, namelijk de (tijdelijke) vestiging van (nieuwe) welgestelden in fraaie landelijke gebieden: in casu de bouw van een landhuis met bijgebouwen, een tuinaanleg, en waterwerken in het geaccidenteerde, bos- en heiderijke gebied van de noordelijke Veluwezoom. Het complex is tevens van bijzonder belang vanwege het landhuis dat typologisch bewaarde bezit en een bijzondere plaats inneemt binnen de ontwikkelingsgeschiedenis van dit woningtype tijdens het interbellum in Nederland. De buitenplaats vormt tevens een exemplarisch voorbeeld van een in opdracht een lid van de toenmalige maatschappelijke toplaag gebouwd buitenverblijf.