Omschrijving van het complex

De HISTORISCHE BUITENPLAATS SLANGENBURG bestaat uit een (gedeeltelijk) dubbel omgracht 17e eeuws gebouwencomplex (kasteel met bouwhuizen), dat als een "spin in een web" te midden van een bijzonder trapezium-vormig patroon van rechte lanen ligt; dit lanenpatroon dateert uit de derde kwart van de 17e eeuw en is in zijn omvang en opzet uniek in Nederland. Door het gebied loopt de beek Beneden Slinge; op het U-vormige eiland, dat ontstaan is door de schakeling van binnen- en buitengracht, liggen een klein landschappelijk parkje en de moestuin met boomgaard; het complex ligt ongeveer 5 km. ten oosten van Doetinchem aan de Varsseveldse weg, die ter plekke deel uitmaakt van het lanenstelsel, dat in beginsel geheel met eiken beplant is; ten oosten van het kasteel ligt een begraafplaats; op het voorplein, dat met twee bruggen verbonden is met resp. het kasteel en het "vasteland ", staan vier vazen en een zonnewijzer; aan het begin van de oprijlaan staan twee zandstenen palen met de naam Slangenburg. Het complex wordt omgeven door bossen en landerijen van het landgoed zelf. In een bosrijke omgeving aan de noordzijde van de weg van Doetinchem naar Varsseveld ligt het kasteel Slangenburg. De naam is mogelijk afgeleid van de Slingebeek die zich op korte afstand van het kasteel door het landgoed slingert. De vroegste bezitter van Slangenburg is een Thomas van Baer, die in 1354 voorkomt. De bekendste Van Baer van Slangenburg, Frederik Johan (1645-1713), is tevens de laatste van zijn geslacht. Deze treft een winkelhaakvormig kasteel aan gelegen in een dubbele omgrachting midden in het landschap, zoals te zien is op de vroegste kaart uit 1642 van Nicolaas van Geelkerken. Onder leiding van Frederik van Baer wordt het kasteel in de derde kwart van de 17de eeuw verbouwd tot de huidige symmetrische U-vorm en wordt tevens een trapezium lanenstelsel in vroeg barokke stijl aangelegd. Kort na de verbouwing van het kasteel in 1675 wordt allereerst loodrecht op de nieuwe entree een lange oprijlaan (Kasteellaan) aangeplant. Ter weerszijden van deze laan worden twee vierkante vijvers gegraven. Voor het realiseren van het lanenstelsel (dat 135 ha beslaat) worden grote stukken land aangekocht. In het archief zijn gedateerde landmeterskaarten (1676-1679) aanwezig met opmetingen ten behoeve van deze aankopen. Bijdrijfskaarten uit 1774 en 1796 tonen de aanleg zoals deze thans nog aanwezig is (oprijlaan, vijvers, lanenstelsel, sterrenbos, omgrachting).

Ook de uitvoering van het interieur werd door Frederik Johan grootscheeps aangepakt met rijk stuc- en houtsnijwerk in de zalen en vertrekken. Schilder Gerard Hoet krijgt de opdracht schilderingen te maken voor de vertrekken, waarvan 8 ensembles bewaard zijn gebleven (6 vertrekken beneden, 2 boven, in totaal 41 doeken). Het zijn mythologische voorstelling met een eigen iconografie, waarvan een groot deel gewijd is aan de liefde, zijn vrouw Dorothea Petronella van Steenbergen tot Duistervoorde, die in het huwelijksjaar overleed. Het goed vererfd verschillende keren en wordt in 1895 verkocht aan de Duitse industrieel Arnold Passman. Deze kocht het ongezien met als doel al het hout te laten kappen, maar na bezichtiging van zijn aankoop besloot hij alles intact te laten. Zoon Oskar Passman erfde het in 1919, doch in 1945 werd het landgoed verbeurd verklaard als vijandelijk vermogen. Sindsdien is het beheer in handen van Staatsbosbeheer. In het kasteel werd een klooster van de Benedictijnen ingericht, die echter in 1948 een nieuwe abdij op een deel van het landgoed bouwden, waarna het kasteel gasthuis werd.

De historische buitenplaats Slangenburg bestaat uit de volgende samenstellende onderdelen: KASTEEL (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), BOUWHUIZEN (3A en 3B), BRUGGEN en KEERMUREN (4A en 4B), BEGRAAFPLAATS (5) en TUINORNAMENTEN (6A - 6D).

Op de bij de omschrijving behorende kaart is de begrenzing van het complex alsmede de aanduiding der onderdelen aangegeven.

De begrenzing wordt bepaald door het 17de-eeuwse trapeziumvormige stramien van de lanen te weten de Plakdijk, de Lindenlaan, de Varseveldseweg en vervolgens de Abdijlaan. Ten hoogte van de Schapensingel verloopt de grens meer grillig door de bossen ter weerszijden van de Kasteellaan die in zijn geheel binnen de omgrenzing valt.

Waardering van het complex

De HISTORISCHE BUITENPLAATS SLANGENBURG is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:

- vanwege de ouderdom;

- vanwege de -met name - voor Nederland unieke 17de-eeuwse lanenstructuur, zowel qua ouderdom als patroon;

- vanwege het gebouwen-complex dat typerend is voor de buitenplaatsarchitectuur in het oosten van Nederland;

- vanwege het rijke gaaf bewaarde interieur van het hoofdgebouw;

- vanwege de samenhang in vormgeving van huis en aanleg.